جایگاه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی تنگه هرمز در سیاست منطقه ای ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان)، گروه روابط بین الملل، اصفهان، ایران

2 دانشجوی دکترای روابط بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)

چکیده

خلیج فارس، از مهم ترین مراکز ثقل مناسبات ژئوپلیتیکی - ژئواکونومیکی و بین المللی است که تحت سیطره دو قلمرو ایرانی و عربی قرار دارد. شرایط منحصر به فرد تولید و انباشت هیدرو کربن موجب شده تا این منطقه از غنی ترین حوضه های رسوبی منابع نفت و گاز دنیا باشد. خلیج فارس بخش عظیمی از ذخایر نفت جهان را دارا است که در این میان، عربستان و ایران بیشترین سهم را دارا می باشند. از آنجا که ایران بزرگترین و نیرومندترین کشور خلیج فارس است و بیشترین گسترة جغرافیایی و مواضع حفاظتی را در این منطقه دارد، تنگة هرمز برای آن از اهمیت بسیار برخوردار است و در حقیقت دروازة ارتباطی ایران با جهان و منطقه شمرده می شود. از اینرو پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به این سوال بود کهژئوپلیتیک و ژئواکونومیک تنگه هرمز در سیاست منطقه ای ایران در خلیج فارس چه جایگاهی دارد؟یافته های پژوهش نشان داد که با توجه به اینکه تنگه هرمز از جایگاه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ویژه ای در سطح منطقه ای و جهانی برخوردار است و به عنوان یک شاه راه حیاتی در خلیج فارس محسوب می شود، در سیاست منطقه ای ایران دارای جایگاه مهم و تعیین کننده ای بوده و ایران درصدد بهره گیری از اهرم کنترل بر تنگه هرمز جهت مهار رقبای جهانی و منطقه ای خود بوده است. یافته های تحقیق به شیوه توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Geopolitical and Geo-economical Position of the Strait of Hormuz in Iran's Regional Policy

نویسندگان [English]

  • Mahnaz Godarzi 1
  • Farzad Mohamd Hasani Ebrahimi 2
1 .
2 .
چکیده [English]

The Persian Gulf is one the most important centers of geopolitics, geoeconomics and internationally which is dominated by two territory Iranian and Arabs. Unique conditions of production and hydrocarbon accumulation has led to this region became one of the richest areas of the world's oil and gas resources. Persian Gulf has a large portion of the world's oil reserves that in this respect Saudi Arabia and Iran have the largest share. Since Iran is the biggest and most powerful country of the Persian Gulf and has the largest geographical scope in this area, Strait of Hormuz is important for this country, and in fact is Iran's gateway to the world and the region. Given the importance of this issue, Therefore, the present study attempts to answer this question that What place geopolitics and geo-economics of the Strait of Hormuz have Iran's regional policy in the Persian Gulf? The findings of the research showed Considering that the Strait of Hormuz has a geopolitical and geo-economic position at a regional and global level and it is considered a vital way in the Persian Gulf Iran's regional policy has a decisive role and Iran has sought to leverage control over the Strait of Hormuz to curb its global and regional rivals. The library method has been used to collect the reserch data and its findings have been analyzed with analytical-descriptive method as well

آجرلو، م و باپیری، م، 1392، نقش تنگه هرمز و جزایر شمالی آن در تأمین امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، مجله سیاست دفاعی، شماره 84، صص 134-99.
اتوتایل، ژ، و دیگران،1380، اندیشه‌های ژتوپلیتیک در قرن بیستم، ترجمه محمدرضا حافظ نیا و هاشم نصیری، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
احمدی، س و پارسایی، ا،1384، جایگاه ایران در نظریه‌های ژئوپلیتیک، تهران: دومین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران
بحرینی، ع و مجدزاده خاندانی، ب،1395، "بررسی آزادی عبور از تنگه‌ها و امکان مسدود کردن تنگه هرمز در حقوق بین الملل"، مطالعات راهبردی علوم انسانی و اسلامی، سال اول، شماره اول، صص 98-69.
برزگر، ک، 1385، "تضاد نقش‌ها: بررسی ریشه‌های منازعه ایران و امریکا بعد از حوادث 11 سپتامبر"، راهبرد، شماره 39، صص 170-145.
برزگر، ک، 1387، "ایران، خاورمیانه و امنیت بین الملل"، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و دوم، شماره 3، صص 666-653.
بصیری، م و جاویدی، ل، 1390، "راهبردهای جمهوری اسلامی ایران در قبال امنیت خلیج فارس"، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی، شماره 9، صص 223-213.
بیلیس، ج، 1380، امنیت بین الملل در عصر پس از جنگ سرد، ترجمه حسین مجدی نجم، تهران: انتشارات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، دوره  عالی جنگ.
حافظ نیا،، 1384، خلیج‌فارس و نقش استراتژیک تنگةهرمز، تهران: سمت.
حافظ نیا، م، 1391، خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز، تهران: انتشارات سمت.
دوئرتی، ج و فالتر گراف، ر، 1372، نظریه‌های متعارض در روابط بین الملل، ترجمه علیرضا طیب و وحید بزرگی، تهران: نشر قومس.
رحیم پور، ع، 1381، "تحولات ژئواستراتژیک در سده بیست و یکم و جایگاه منطقه و ایران"، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 184-183، صص 61-48.
زارعی، ب و دیگران، 1393، "موقعیت راهبردی ژئواکونومیک خلیج فارس و رقابت قدرتها در قرن بیست و یکم"، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 46، شماره 2، صص 336-311.
زین العابدین، ی و دیگران، 1389، "عوامل تأثیرگذار بر روابط ژئوپولیتیک ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس"، پژوهش‌های بوم شناسی شهری، سال اول، شماره دوم، صص 80-71.
سنجابی، ع، 1380، استراتژی و قدرت نظامی، تهران: انتشارات پاژنگ.
عباسی، ا و دیگران، 1395، "الگوی امنیت بازدارندگی در تنگه هرمز و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال پنجم، شماره 17، صص 80-59.
عزتی، ع، 1380، ژئوپولتیک در قرن بیست و یکم، تهران: انتشارات سمت.
فولر، گ، 1377، قبله عالم، مترجم عباس مجبر، تهران: نشر مرکز.
قاسمی، ع، 1391، گژئوپلیتیک تنگه هرمز و مزایای امنیتی - اقتصادی آن برای ایران"، خبرگزاری فارس
قلی زاده، ع، ذکی، ی، 1388، تحولات آینده انرژی جهان و جایگاه ایران، تهران: نشر انتخاب.
کاویانی راد، م و ویسی، ه، 1384، "انتقال گاز ایران به جنوب و جنوب شرق آسیا (فرصت‌ها و تهدیدها)"، تهران: دومین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران.
متقی، افشین و مصیب قره بیگی 1393. "جایگاه استراتژیک خلیج فارس در سیاست خارجی چین"، پژوهش نامه ایرانی در سیاست بین الملل، سال دوم، شماره 2، صص 89-70.
مجتهدزاده، پ، 1999،: تنگه هُرمز در دایره المعارف بزرگ اسلامی:، مرکز مطالعات خلیج فارس
مجتهدزاده، پ، 1381، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران: انتشارات سمت
مجتهدزاده، پ، 1382، "مرزهای دریایی ایران در خلیج فارس"، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره 192-191، صص 63-46.
مینایی، م، 1382، "انقلاب اسلامی و جایگاه ژئواکونومیک جمهوری اسلامی ایران"، مجله اندیشه انقلاب اسلامی، شماره 8-7، صص 248-241.
نامی، م،1386، تنگه‌ها و آبراه‌های جهان، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
نعیمی ارفع، ب، 1370، مبانی رفتاری شورای همکاری خلیج فارس در قبال جمهوری اسلامی ایران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین الملل، وزارت امور خارجه.
یسی، ه، 1385، تفکر ژئواکونومی 21 و تأثیر آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران (مطالعه  موردی انتقال گاز به هند)، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس.
 ویسی، ه، 1386، "چالش‌های ژئوپلیتیکی ایران در منطقه خلیج فارس"، رشد آموزش جغرافیا، شماره 79، صص 42-38.
ویسی، ه، 1388، "جایگاه خلیج فارس در تحولات ژئواکونومی جهان"، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 46
هنرزاده، ع، 1383، تحلیل محور بندرعباس-حاجی آباد و شناخت قابلیت‌های دفاعی آن، تهران: دانشگاه امام حسین (ع).
 
Klare, M. T., 2008, Rising Powers, Shrinking Planet, The New Geopolitics of Energy New York, Henry Holt Company.
Luttwak, E,1990, "From geopolitics to geo economics: logic of conflict, grammar of commerce", The National Interest, No. 20, pp 17-23.
The Economist, April 09 2016, "A hot survivor", available at: http://www.economist.com/node/21696486/print.