شناسایی و تحلیل کنشگران موثر بر تحولات آینده منطقه آسیای مرکزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه علوم دریایی امام خمینی(ره)

2 موسسه مطالعات راهبردی اندیشه سازان نور

چکیده

منطقه آسیای مرکزی به واسطه اشتراکات مذهبی، قومی، فرهنگی، تاریخی و تمدنی با ایران، از اهمیت زیادی برای ج. ا. ایران برخوردار است. مقاله پیش‌رو به دنبال پاسخ دادن به این پرسش است که «کنشگران موثر بر تحولات آینده منطقه آسیای مرکزی کدامند و نوع رابطه آنان با ج. ا. ایران چگونه است؟» رویکرد تحقیق حاضر «آمیخته» بوده و بر مبنای هدف، یک تحقیق «کاربردی- توسعه‌ای» محسوب می‌شود. جامعه آماری؛ شامل 32 نفر از خبرگان منطقه بوده که به صورت هدفمند انتخاب شده‌اند. به منظور گردآوری اطلاعات مورد نیاز جهت تدوین ادبیات تحقیق از «مطالعات کتابخانه‌ای» با استفاده از ابزار«فیش‌برداری» و در خصوص جمع‌آوری داده‌های واقعی نیز از «مطالعات میدانی» با استفاده از ابزارهای «مصاحبه نیمه‌ساختاریافته» و «پرسشنامه بسته» استفاده شده است. پرسش‌های مصاحبه‌‌ و پرسشنامه از دو جنبه روایی ظاهری و محتوا توسط صاحب‌نظران تأیید شده و با استفاده از نرم‌افزار Spss نیز ضریب پایایی (آلفای کرونباخ) 906/0 محاسبه شده است که بیانگر پایایی بالای پرسشنامه‌ است. به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌های کمی جمع‌آوری شده از «آماره‌ها یا پارامترهای توصیفی» و همچنین به‌منظور رتبه‌بندی اهمیت گزاره‌های پرسشنامه از «روش آنتروپی شانون» استفاده شده است. بدین ترتیب؛ کلیه کنشگران تاثیرگذار در سه گروه؛ کنشگران محلی (اقوام، مذاهب، جنبش‌ها و سایر کنشگران محلی)، منطقه‌ای و بین‌المللی با ذکر نوع رابطه هر یک با ج. ا. ایران و همچنین میزان تاثیرگذاری در آینده تحولات منطقه شناسایی و رتبه‌بندی شده و در پایان؛ راهکارهایی به منظور فراهم آوردن زمینه‌های گسترش حضور و نفوذ ج. ا. ایران در این منطقه پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identifying and analyzing actors influencing future Developments in the Central Asian region

نویسندگان [English]

  • Seyyed shahab adin hejazi 1
  • Shuaib Bahman 2
1 Faculty member of Imam Khomeini University of Marine Sciences
2 Andishe Sazan-e Noor Institute for Strategic Studies
چکیده [English]

The Central Asian region is of great importance to Iran because of its religious, ethnic, cultural, historical and civilizations shares with I. R. Iran have. the following article seeks to answer the question, "What are the factors affecting the future developments in the Central Asian region and what kind of relationship do they have with I. R. Iran?” The approach of the present study is “mixed” and based on purpose; it is an “applied- developmental” research. The target population consisted of 32 experts and experts in the area. In order to collect the required information for compiling research literature, "library studies" using "catch-up" tools, and "field studies", using "semi-structured interviews" and "closed questionnaires", were used to collect the actual data.. Interview questions and questionnaires were confirmed by experts in both aspect and content validity. The reliability coefficient (Cronbach's alpha) was calculated 0.906 using SPSS software, indicating high reliability of the questionnaire. "Shannon entropy method" was used to analyze the quantitative data collected by "descriptive statistics or parameters" and also to rank the importance of questionnaire propositions. Thus, all influential actors in the three groups; local actors (ethnicities, religions, movements and other local actors), regional and international, mentioning the type of relationship each had with I. R. Iran, as well as the extent of its impact on the future of regional developments, are identified and ranked, and finally, strategies to provide grounds for the expansion of presence and influence I. R. Iran has been suggested in this area.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Central Asia
  • I. R. Iran
  • local actors
  • regional actors and international actors

مراجع

آقایی‌فیروزآبادی، سیدحسن (۱۳۹۵)، تکفیری‌های داعش را بهتر بشناسیم، انتشارات: دانشگاه عالی دفاع ملی، چاپ اول.
اعظمی، هادی؛ دبیری، علی‌اکبر (۱۳۹۱)، «ارزیابی فرصت‌ها و چالش‌های ژئوپلیتیکی ایران در آسیای مرکزی»، فصلنامه‌فضایجغرافیایی، سال دوازدهم، شماره 3، صص 47-25.
اعظمی، هادی؛ زرقانی، سیدهادی؛ دبیری، علی‌اکبر (۱۳۹۱)، «تحلیل اولویت‌های منطقه‌ای و دیدگاه‌های ژئوپلیتیک در شکل‌دهی به سازمان‌های منطقه‌ای»، دو فصلنامه پژوهش‌نامه ایرانی سیاست بین‌الملل، دوره اول، شماره 1، صص 25-2.
اسلامی‌مقدم، علی (۱۳۸۸)، «جایگاه آسیای مرکزی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد.
احمدی‌لفوریکی، بهزاد؛ میررضوی، فیروزه (۱۳۸۳)، راهنمای منطقه خزر و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاص تهران، چاپ اول.
امیری، مهدی (۱۳۸۲)، ارزیابینقشوجایگاهایراندرآسیایمرکزیباتأکیدبرتحولات پساز١١سپتامبر، دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
امیراحمدیان، بهرام؛ صالحی‌دولت‌آباد، روح‌اله (۱۳۹۲)، «اهداف و راهبردهای سیاست خارجی چین در آسیای مرکزی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 19، شماره 84، صص 29-1.
اینالو، اطهر (8 مهرماه 1398)، «پیوستن به اتحادیه اورآسیا؛ دروازه جدیدی برای اقتصاد ایران»، تاریخ استخراج: 13 مهرماه 1398، https://irna.ir/news/83495929
بهمن، شعیب (1393)، ژئوپلیتیک تشیع در آسیای مرکزی، تهران: موسسه مطالعات اندیشه سازان نور.
بهمن، شعیب (۱۳۸۹)، «بررسی چالش‌ها و موانع منطقه‌گرایی در آسیای مرکزی»، فصلنامهآسیای مرکزی و قفقاز، دوره 16، شماره 69، صص 110-89.
پاک‌آئین، محسن (25 آبان 1396)، «اهــداف رژیم اسرائیل در آسیای مرکزی و قفقاز»، تاریخ استخراج: 20 خردادماه 1398، http:// iras.ir/fa/doc/note/3419
 پایگاه داده جمعیت جهان و کشورها، تاریخ استخراج: 10 مرداد 1398، http://worldometers.info
پیشگاهی‌فرد، زهرا؛ جنیدی، رضا (۱۳۸۹)، «ماهیت رفتار سیاسی روسیه در منطقه آسیای مرکزی و چالش‌های فراروی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 2، صص 82-63.
پایگاه رواق الحجاج (۱۰ مهر ۱۳۹۰)، «آشنایی با کشور تاجیکستان»، تاریخ استخراج: 28 بهمن‌ماه 1397،http:// hajij.com/fa/islamic-countries
حجازی، سیدشهاب­الدین (1397)، «آینده­پژوهی بیداری اسلامی در آسیای مرکزی»، رساله دکتری آینده‌پژوهی، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی.
حافظ‌نیا، محمدرضا (۱۳۸۵)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
حافظ‌نیا، محمدرضا؛ کولایی، الهه؛ کریمی، مهدی (۱۳۹۱)، «نقش فضای جغرافیایی در رقابت قدرت‌ها پس از جنگ سرد (مطالعه موردی: آسیای مرکزی)»، فصلنامه‌ی فضای جغرافیایی، سال دوازدهم، شماره 39، صص 120-95.
حسن‌خانی، محمد (1384)، «نقش سازمان امنیت و همکـاری اروپـا در کـشورهای منطقـه اوراسیا»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 49، صص 136-123.
جوادی‌ارجمند، محمدجعفر؛ سلاورزی‌زاده، صالح (1396)، «راهبرد سیاسی- نظامی ایالات متحدة آمریکا در آسیای مرکزی پس از 11 سپتامبر؛ هدف‌ها و چالش‌ها»، فصلنامه مطالعاتاوراسیایمرکزی، دورة 10، شمارة 2، صص 288-271.
دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال‌الدین (۱۳۸۵)، «گفتمان‌های سیاست خارجی ایـران در آسیای مرکزی و قفقاز»، دو فصلنامه ایراس، سال اول، شماره 2، صص 133-114.
دیوسالار، مجید (آذرماه ۱۳۸۵)، «آسیای مرکزی؛ منطقه‌ای با ژئوپلیتیک به هم پیوسته»، پگاه حوزه، شماره 196.
زرگر، افشین؛ صیاد، سینا (1395)، «اهمیت اوراسیای مرکزی در رقابت‌های ژئوپلیتیکی بین قدرت‌های بزرگ»، فصلنامه علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره 36، صص 196-169.
زمانی محجوب، حبیب (1394)، اسلام در آسیای مرکزی. تهران: انتشارات زمزم هدایت، چاپ اول.
زیباکلام، صادق؛ گودرزی، مهناز (بهار 1392)، «سیاست خارجی ایران و ترکیه در آسیای مرکزی (امکان سنجی روابط راهبردی دو کشور بر مبنای مدلی تطبیقی)»، فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، دوره 6، شماره 21، صص 205-165.
سیمبر، رضا (۱۳۸۵)، «جایگاه ایران در تحولات ژئوپلیتیک آسیای مرکزی و قفقاز»، مجله جغرافیا و توسعه‌ی ناحیه‌ای، دوره 3، شماره 6، صص 89-71.
سنایی، مهدی (اردیبهشت ۱۳۸۵)، «گرایش‌های اسلامی آسیای مرکزی»، ماهنامه ایراس، شماره 10، صص 12-8.
سنجری‌پور، داود (۱۳۸۷)، «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی از دیدگاه منافع ملی»، رساله دکتری امنیت ملی، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی.
شاه‌منصوری، تاج‌محمد؛ شامیری، افشین (۱۳۸۹)، «اهداف و منافع چین در آسیای مرکزی پس از یازده سپتامبر؛ از همکاری و همجواری تا دیپلماسی اقتصادی بین‌المللی»، فصلنامه  آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 69، صص 88-75.
شمسا، برات (1389)، درآمدی بر جنبش‌های اسلامی در آسیای مرکزی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
شکاری، عبدالقیوم (اسفندماه ۱۳۸۵)، «مبارزه با تروریسم در آسیای مرکزی»، دوماهنامه ایراس، شماره 17.
طاهری، ابراهیم (۱۳۹۴)، «نقش و جایگاه ژئواکونومیک ایران و ترکیه در نظم پیوندی خاورمیانه و آسیای مرکزی»، رساله دکتری علوم سیاسی، دانشگاه تهران.
عزیزی، حمیدرضا (۱۳۹۱)، ترکمنستان و روسیه در «بازی بزرگ» انرژی آسیای مرکزی، تهران: ایده سبز.
علویان، مرتضی؛ کوزه‌گر کالجی، ولی (۱۳۸۸)، «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و آسیای مرکزی؛ بسترهای همگرایی و زمینه‌های واگرایی»، فصلنامه علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره 46، صص 92-63.
عطایی، فرهاد؛ شیبانی، اعظم (۱۳۹۰)، «زمینه‌های همکاری و رقابت ایران و روسیه در آسیای مرکزی در چارچوب ژئوپلیتیک»، دو فصلنامه اوراسیای مرکزی، دوره چهارم، شماره 8، صص 151-131.
عطایی، فرهاد؛ شکاری، حسن؛ عزیزی، محمدرضا (1391)، «سیاسـت خـارجی دولـت عـدالت و توسعه ترکیه در منطقه قفقاز جنوبی»، فصلنامه راهبرد، سال بیست ویکم، شماره 63، صص 66-37.
 فلاح، رحمت‌الله (۱۳۹۰)، جریان‌های اسلامی در آسیای مرکزی؛ تحولات و چشم‌اندازها، انتشارات: موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، چاپ اول.
فوزی، یحیی؛ پایاب، بهروز (۱۳۹۱)، «جریانات اسلام‌گرای در آسیای مرکزی»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، دوره اول، شماره ۴، صص 59-33.
قادری‌حاجت، مصطفی؛ نصرتی، حمیدرضا (۱۳۹۱)، «اهداف ژئوپلیتیکی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در آسیای مرکزی»، فصلنامه ژئوپلیتیک. دوره هشتم، شماره 26، صص 95-63.
کرمی، جهانگیر (1382)، «هویت ملی و سیاست روسیه در خارج نزدیک»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 44، صص 62-35.
کوزه‌گر کالجی، ولی (۱۳۹۴)، سیاست خارجی آمریکا در آسیای مرکزی: روندها و چشم‌اندازها. تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه، چاپ اول.

کوزه‌گر کالجی، ولی (پاییز 1390)، «تاملی نظری بر پویش ملی‌گرایی قومی در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 17، شماره 75، صص 91-69.

مانستر، آنا؛ باسچ، رابرت (1394)، رشد افراط‌گرایی اسلامی در آسیای مرکزی و قفقاز. تهران: مرکز مطالعات فرهنگی بین‌المللی.
مهری‌پرگو، وجیهه (۱۳۸۹)، استراتژی همگرایی با همسایگان در بخش آسیای مرکزی. تهران:‌ دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
پوراحمدی‌میبدی، حسین؛ قوام، عبدالعلی؛ خانی‌جوی‌آباد، محمود (1396)، «اقتصاد سیاسی سیاست خارجی هند و راهبردهای پیوند و ارتباط آن با آسیای مرکزی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 23، شماره 98، صص 32-1.
میرمحمدی، سیدرضا (7 بهمن‌ماه 1393)، «پیشینه، ابعاد و پیامدهای حضور عربستان سعودی در آسیای مرکزی و قفقاز»، موسسه مطالعات ایران و اوراسیا، تاریخ استخراج: 20 بهمن 1397، http://iras.ir/fa/doc/note/597
موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (21 آذرماه 1395)، «مفهوم سیاست خارجی فدراسیون روسیه (2016)»، تاریخ استخراج: 11 مهرماه 1398، http:// iras.ir/fa/doc/report/2479
نصری‌مشکینی، قدیر (۱۳۷۹)، «چالش‌ها و بایسته‌های تحرک جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی و قفقاز»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال نهم، شماره 29، صص 112-85.
نظری، علی‌اشرف؛ سلیمی، برهان (بهار 1396)، «دولت ترکیه و چالش گولنیسم: ابعاد سیاسی و غیردموکراتیک جنبش گولن»، فصلنامه دولت‌پژوهی، سال سوم، شماره 9، صص 193-157.
واعظی، محمود (۱۳۸۸)، «منافع روسیه و غرب در آسیای مرکزی و قفقاز و نقش تشکل‌های چندجانبه»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 66، صص 140-103.
واعظی، محمود (۱۳۸۶)، ژئوپلیتیک بحران در آسیای مرکزی و قفقاز (بنیان‌ها و بازیگران)، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
واعظی، محمود (۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۲)، «راهبردهای نوین رقابتی در آسیای مرکزی و قفقاز»، پژوهشکده تحقیقات راهبردی، تاریخ استخراج: 25 دی‌ماه 1397، http://csr.ir
وصالی‌مزین، یوسف (۱۳۸۵)، حزب التحریر ازبکستان، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات اندیشه‌سازان نور.
یزدانی، عنایت‌الله؛ مسعودی، نجمه؛ دالوند، حسین (۱۳۹۱)، «بررسی رویکرد امنیتی جمهوری اسلامی ایران به آسیای مرکزی»، فصلنامهآسیای مرکزی و قفقاز، دوره 18، شماره 79، صص 166-139.
Basiri, Mohammadali and Izady Zmanabady, Mozhgan (2004), United States foreign policy goals in Central Asia, Central Asia and Caucasus studies Quarterly, No. 48, Tehran.
Bolonina, Aleksanra (2019), Security Dimension of China's Presence in Central Asia, IRIS, Asia Focus#108 – Asia Programme.
Rumer, Eugene. Sokolsky, Richard. Stronski, Paul (2016), U.S. Policy toward Central Asia, Carnegie Endowment for International Peace.
Russell, Martin (2019), The EU's new Central Asia strategy, European Parliamentary Research Service, PE 633.162.
Smith, Charlie (08 July 2015), Islamic State in Central Asia: Threat or opportunity, Central Asia- Caucasus Analyst, BI- Weekly Briefing, VOL. 17, No. 13.
Seifert, Arne C (July 2016), Preventing the “Islamic State” in Central Asia Conditions, risks and peace policy requirements, Security Policy Working Paper, No. 7.
Sahai, Dhananjay (2019), Russian Far East and Central Asia: Impediments to Sino-Russian Partnership, ORF Issue Brief No. 280, Observer Research Foundation.
Tiliouine, Habib, Estes, Richard J. (April 2016), Central The State of Social Progress of Islamic Societies, Springer International Publishing AG, Part of Springer Science.
Muni, S. D. Chadha, Vivek (2016), Asian Strategic Review 2016, Institute for Defence Studies and Analyses, New Delhi, Pentagon Press, First Published.
Mariani, Bernardo (2013), China’s role and interests in Central Asia, Saferworld the Grayston Centre, London N1 6HT, UK.
Peyrouse, Sebastien. Boonstra, Jos. Laruelle, Marlène (2012), Security and development approaches to Central Asia the EU compared to China and Russia, EUCAM Working Paper No. 11, Finnish Ministry of Foreign Affairs.
P. Kilybayeva, A. Ibrayeva, M. Mametay (2018), the EU Strategy for Centeral Asia– 2019: Goals, Challenges and Prospects, Concorde, N 5.
Iazmuradov, Atajan (2006), Greater South Asia– Americas new regional Approach to Central and South Asia: How it is developing and what prompted it, Central Asia and the Caucasus, Vol. 40, No. 4.
Kothari, Raj Kumar (2018), India’s Strategic Interests in Central Asia in the Post-Soviet Years: Expanding Vistas of Partnership, Asian Journal of Political Science 4 (No. 1).
Javaid, Faisal; Dashti, Asghar Ali (2016), Relations between Pakistan and Central Asian Republics: An analysis, Ma’arif Research Journal.
Ullah Khan, Hashmat & Elahi, Muhammad Manzoor (2016), Pakistan’s Economic Interests in Central Asia: Prospects and Challenges in Regional Perspective, Central Asia Journal No. 79.  
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار