گذار عربستان از دولت وهابی به وهابیت دولتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مطالعات منطقه ای دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران

چکیده

هدف از این مقاله بررسی و تبیین رابطه‌ی نظام سیاسی و نهاد دینی در عربستان سعودی است. این بررسی به فهم جامع‌تر و دقیق‌تر کنش سیاسی و اجتماعی رهبری سعودی در دو سطح داخلی و خارجی کمک می-کند. نویسنده از مجرای بررسیسیر قدرت و نفوذ علمای دین درعربستان در سطوح رسمی و اجتماعی، رویکرد نظام سیاسی در قبال آن نهاد، خواسته‌های نسل جوان، زنان، اقلیت‌ها و نیز مطالبات و فشارهای بین‌المللی برای پیشبرد اصلاحات رامورد واکاوی قرار می‌دهد. در این مقاله جویای پاسخگویی به این پرسش هستیم که رابطه‌ی نظام سیاسی و نهاد دینی در عربستان سعودی در یک چشم‌انداز تاریخی، چگونه و چرا متحول شد و در دورۀ ملک سلمان چگونه قابل ارزیابی است. فرضیۀ مقاله آن است که رابطۀ نظام سیاسی و نهاد دینی در عربستان در طول یک سدۀ گذشته، به دلیل کاهش تدریجیِ استقلال نهاد دینی و نیز تمایل نظام سیاسی به بسط سلطۀ خود بر آن، به نحوی متحوّل شد که «دولت وهابی» ناشی از اتحاد آل-سعود و آل‌شیخ به مرور جای خود را به «دولتی شبه‌وهابی» داد که از وهابیت در برابر رقبا و مخالفان استفادۀ ابزاری (مشروعیت‌بخش) می‌کند. به عبارتی، این رابطه به تدریج به سود نظام سیاسی چربیده و نهاد دینی به تابعی از نهاد سیاسی تبدیل شده است. این فرایند در دورۀ ملک سلمان تحکیم شد به نحوی که تبعیتِ نهاد دینی از نظام سیاسی تشدید و نهاد دینی را در برابر نظام سیاسی به انفعال بی‌سابقه‌ای کشانده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Saudi Arabia’s Transition from a Wahhabi State to a State-Centered Wahhabism

نویسنده [English]

  • Hassan Ahmadian
University of Tehran
چکیده [English]

This article is aimed at examining the relationship between Saudi Arabia’s political system and its religious establishment. Such a study can help better understand Saudi political and social policies in both domestic and foreign arenas. Through the study of the power and influence of religious scholars in Saudi Arabia at the official and social levels, I discuss the approach with which the political system acts towards demands of youth, women, minorities, as well as international demands and pressures for the advancement of reforms. The question I seek to answer in this article is how and why the relationship between Saudi Arabia’s political system and the religious establishment has changed over time. The hypothesis is that the relationship between the two has dramatically shifted over the past century due to the gradual decline in the religious establishment’ independent character as well as the political system’s desire to control it, giving way to the replacement of the traditional “Wahhabi state” with a "quasi-Wahhabi state" that uses Wahhabism as a tool (legitimizer) against its rivals and opponents. In other words, this relationship has gradually benefited the political system, and the religious establishment has become a dependent institute of the political power. This process was consolidated during the reign of King Salman in a way that intensified the religious establishment’s adherence to the political system and making it passive like never before.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saudi Arabia
  • Wahhabism
  • Al-Sheikh
  • the state and the church
  • Wahhabi state

مراجع

أیمن الیاسینی (1990)، الدین و الدولة فی ­المملکة العربیة السعودیة، ترجمة الدکتور کمال الیازجی، لندن: دارالساقی، الطبعة الثانیة.
إحسان الفقیه (2020)، «تغوّل السلطة علی الدعوة فی عهد إبن سلمان» وکالة أنباء الأناضول، 8 أبریل.
https://www.aa.com.tr/ar/أخبار-تحلیلیة/تغوّل-السلطة-على-الدعوة-فی-عهد-ابن-سلمان-تحلیل/1796537
الدخیل، خالد (2013)، الوهابیة بین الشرک وتصدّع القبیلة، بیروت: الشبکة العربیة للأبحاث والنشر.
جون لویسبورکهارد (1995)، ملاحظات حول البدو الوهابیین، بیروت: دارسویدان.
خلیل جلیک (2020)، «علماء فی عهد "ابن سلمان".. مصداقیة ضائعة» وکالة أنباء الأناضول، 11 أبریل.
https://www.aa.com.tr/ar/أخبار-تحلیلیة/علماء-فی-عهد-بن-سلمان-مصداقیة-ضائعة-تحلیل/1800812
ریاض نجیب الریس (1998)، ریاح الشمال: السعودیة و الخلیج و العرب فی عالم التسعینات، بیروت: ریاض الریس للکتب و النشر، الطبعة الثالثة.
سعید بادیب (1994)، العلاقات السعودیة الایرانیة 1922-1982، لندن: دارالساقی و مرکز الدارسات العربیة و الایرانیة.
شدوی الصلاح (2019)، «لتمریر سیاساته فی الحکم.. کیف یوظف بن سلمان علماء الدین؟» صحیفة الإستقلال، 18 یونیو. https://www.alestiklal.net/ar/view/1457/dep-news-1560688471
عبدالرضا علیالأسیری (2007)، «الاسلام فی دساتیر دول مجلس التعاون الخلیجی»، المجلة العربیة للعلوم السیاسیة، العدد 13.
غسان سلامة (1980)، السیاسة الخارجیة السعودیة منذ عام 1954: دراسة فی ­العلاقات الدولیة، معهد الإنماء العربی.
فتحی عفیفی(2008)، «الثیوقراطیة العلمانیة فی الدولة الخلیجیة المعاصرة: دراسة فی التاریخانیة الحداثیة»، المستقبل العربی، العدد 350، صص154-137.
فوادابراهیم (1386)، شیعیان عربستان، ترجمه سلیمه دارمی و فیروزه میررضوی، تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر تهران.
مضاوی الرشید1 (2009)، «السعودیه إلی أین؟ (4)»، جریدة السفیر اللبنانیة،2 مارس. متوفر: http://www.Modawialrasheed.org
­مضاوی الرشید 2 (2009)، «السعودیه إلی أین؟ (3)»، جریدة ­السفیر اللبنانیة، 28 فبرایر. متوفر: http://www.modawialrasheed.org
مضاوی الرشید 3 (2009)، «السعودیة إلی این؟ (1)»، جریدة السفیر اللبنانیة، 26 فبرایر. متوفر: http://www.modawialrasheed.org
وضّاح شرارة (1981)، الأهل الغنیمة: مقومات السیاسه فی­المملکة العربیة السعودیة، بیروت: دارالطلیعة للطباعة و النشر.
Al-Rasheed, Modawi (2005), “Circles of Power: Royals and Society in Saudi Arabia,” In Paul Arts & Gred Nonneman(eds), Saudi Arabia in the Balance: Political Economy, Society, Foreign Affairs, London: C. Hurst & Co. Ltd, pp.185- 212.
Ayoob, Mohammed and Hasan Kosebalaban (2009), Religion and Politics in Saudi Arabia: Wahhabism and the State, Boulder: Lynne Rienner Publishers.
Barmin, Yuri (2018), “Can Mohammed bin Salman break the Saudi-Wahhabi pact?” AlJazeera, January 7. (accessed: August 15, 2020) https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/mohammed-bin-salman-break-saudi-wahhabi-pact-180107091158729.html
Bradley, John R. (2005), Saudi Arabia Exposed: Inside a Kingdom in Crisis, NY: Palgrave McMillan.
Chulov, Martin (2017), “Saudi crown prince tries to consolidate power with string of arrests,” The Guardian, September 14. (accessed: August 15, 2020) https://www.theguardian.com/world/2017/sep/14/saudi-crown-prince-consolidate-power-arrests-clerics-mohammed-bin-salman
Commins, David (2006), The Wahhabi Mission in Saudi Arabia, London: I. B. Tauris.
Dahan, Nadine (2018), “Forced to hide our names: Anonymous Saudi clerics call for bin Salman to go,” Middle East Eye, October 22. (accessed: August 15, 2020) https://www.middleeasteye.net/news/forced-hide-our-names-anonymous-saudi-clerics-call-bin-salman-go
Dekmejian, Hair (1985), Islam in Revolution: Fundamentalism in the Arab world, Syrecuse University press.
Fandy, Mamoun (1999), Saudi Arabia and Politics of Dissent, Macmillan Press Ltd.
Hosein, Imran N. (2012), The Caliphate, The Hijaz And The Saudi Wahabi Nation State, London: Repressed Publishing LLC.
Habibi, Nader & Lydia Begag (2019), “Women’s Rights Reforms in Saudi Arabia under Mohammed bin Salman,” International Policy Digest, October 20. (accessed: August 13, 2020) https://intpolicydigest.org/2019/10/20/women-s-rights-reforms-in-saudi-arabia-under-mohammed-bin-salman/
Hubbard, Ben (2020), MBS: The Rise to Power of Muhammed bin Salman, New York: Tim Duggan Books.
Ismail, Raihan (2019), “How is MBS’s consolidation of power affecting Saudi clerics in the opposition?” The Washington Post, June 4. (accessed: August 15, 2020) https://www.washingtonpost.com/politics/2019/06/04/how-is-mohammads-consolidation-power-affecting-oppositional-saudi-clerics/
Jalali, Zaid (2017), “Saudi Arabia Cracks Down on Dissenting Clerics amid Rumors of Crown Prince’s Rise to Throne,” The Intercept, September 15. (accessed, August 14, 2020) https://theintercept.com/2017/09/15/saudi-arabia-cracks-down-on-dissenting-clerics-amid-rumors-of-crown-princes-rise-to-throne/
Lacroix, Stephane (2005), “Islamo-Liberal Politics in Saudi Arabia,” In Paul Arts & Gred Nonneman(eds), Saudi Arabia in the Balance: Political Economy, Society, Foreign Affairs, London: C. Hurst & Co. Ltd, pp.35-56.
Mouline, Saeed (2018), “Saudi Arabia will remain Wahabbi,” The Oasis Center, October 23. (accessed: 15 August, 2020) https://www.oasiscenter.eu/en/saudi-arabia-muhammad-bin-salman-reform-islam
Nonneman, Gred (2005), “Determinants and Patterns of Saudi Foreign Policy: "Omnibalancing" and "Relative Autonomy" in Multiple Environments,” In Paul Arts & Gred Nonneman(eds), Saudi Arabia in the Balance: Political Economy, Society, Foreign Affairs, London: C. Hurst & Co. Ltd, pp. 315- 351.
O’Donnel, Nora (2019), “Saudi Arabia’s Heir to the Throne Talks to 60 Minutes,” CBS News, March 19.
POGAR, Programme of Governance in the Arab Region, “The Constitution of Saudi Arabia,” (Accessed: March 12, 2020) http://www.pogar.org/countries/theme.aspx?t=8&cid=16
Post Staff Report (2011), “Saudi king gives women right to vote for first time” New York Post, September 25. (accessed: August 13, 2020) http://www.nypost.com/p/news/international/saudi_king_abdullah_gives_ women _micW0xrd1AUGxGmxcllnKP
Steinberg, Guido (2005), “The Wahhabi Ulama and th Saudi state: 1745 to the present,” In Paul Arts & Gred Nonneman(eds), Saudi Arabia in the Balance: Political Economy, Society, Foreign Affairs, London: C. Hurst & Co. Ltd, pp.11-34.
Ulrichsen, Christian C. & Annelle R. Sheline (2019), “Mohammed bin Salman and Religious Authority and Reform in Saudi Arabia,” Baker Institute, September 19. (accessed: August 15, 2020) https://www.bakerinstitute.org/media/files/files/516a1378/bi-report-092319-cme-mbs-saudi.pdf
Ward, Terence (2018), The Wahhabi Code: How the Saudis Spread Extremism Globally, New York: Arcade.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار