تبیین تطبیقی الگوی روابط خارجی ایران در دو دولت بازرگان و هاشمی رفسنجانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی تهران

2 دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

بعد از وقوع انقلاب اسلامی، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با تأثیر از متغیرهای چهارگانه ساختار نظام بین‌الملل، نیازهای داخلی، نگرش نخبگان تصمیم‌گیرنده و ژئوپلتیک با یک تغییر جهت اساسی مواجه شد و این تغییرات را می‌توان در شکل‌گیری مرزهای جدید در روابط خارجی دوره‌های اول و سوم مشاهده کرد. آنچه که در این رابطه قابل توجه است، نوع روابط خارجی متفاوت در دوره‌های مختلف حیات نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران و از جمله دوره اول یعنی حاکمیت واقع‌گرایان منفعت محور با ریاست بازرگان با دوره سوم یعنی حاکمیت عملگرایان مصلحت‌محور با ریاست هاشمی رفسنجانی است. حال این سوال اساسی قابل طرح است که چه الگوهایی را می‌توان براساس متغیرهای چهارگانه فوق در روابط خارجی دوره اول و سوم جمهوری اسلامی ایران تدوین نمود؟ یافته‌های این پژوهش بر این مبنا است که متغیرهای تأثیرگذار در روابط خارجی دوره‌های اول و سوم با توجه به اهمیت و وزن متفاوت چهار متغیر ساختار نظام بین‌الملل، نیازهای داخلی، نگرش نخبگان تصمیم‌گیرنده و ژئوپلتیک در تعریف نقش‌ها و اهداف ملی و سمت‌گیری‌ها و اجرای آن‌ها در روابط خارجی الگوهای متفاوتی را در این دو دوره بوجود آورده است. در واقع،  تأثیرگذاری و وزن متفاوت  این چهار متغیر اساسی منجر  به تعریف متفاوت نقش‌ها و اهداف ملی و اتخاذ سمت‌گیری و اجرای آنها در روابط خارجی این دو دوره شده است. روش تحقیق در این پژوهش تبیینی و روش گردآوری داده منابع کتابخانه‌ای، اسنادی و اینترنتی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Iran's Foreign Relations Patterns in the Bazargan and Hashemi Rafsanjani Era

نویسندگان [English]

  • Seyed Jalaledin Dehghani Firozabadi 1
  • Mohammad Yusefi 2
چکیده [English]

After the occurrence of the Islamic revolution, foreign relations in the Islamic Republic of Iran have confronted with a substantial orientation change under the influence of four-fold variables of the international system structure, internal demands, elites decision makers' attitudes and geopolitics which could be observed in formation of the burdens of foreign relations in the first and third periods. What is considerable in this regard is the kind of several foreign relations in different periods of political system life in the Islamic Republic of Iran and including the first period i.e. dominance profit – centered realists with third period i.e. pragmatic-oriented functionalists dominance. Now, this basic question could be pointed out that which patterns could be formulated based on the above four – fold variables in foreign relations of the first and third in the Islamic Republic of Iran. The findings of this research are based on this that the influential factors on the foreign relations in the first and third periods regarding the importance and different weight of four variables of international system structure, internal demands, elites decision makers attitudes and geopolitics in the definition of national roles and purposes and orientations and performing them in foreign relations have created different patterns periods. Indeed, influencing and different weight of these four fundamental variables have leaded to different definition of national roles and purposes and take orientations and performing them in foreign relations of both of these periods

کلیدواژه‌ها [English]

  • Foreign Relations
  • Foreign Policy
  • National Purposes
  • National Roles
احتشامی. انوشیروان، (1378)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران سازندگی، ابراهیم متقی. زهره پوستین چی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
امیراحمدی. هوشنگ، (1371)، نظم نوین جهانی، جنگ خلیج‌فارس و تلاش ایالات متحده آمریکا برای رهبری جهانی، ماهنامه سیاسی و اقتصادی، سال ششم، شماره هفتم و هشتم.
بازرگان. عبدالعلی، (1362)، مسائل و مشکلات نخستین سال انقلاب، بی‌جا، چاپ دوم.
بازرگان. عبدالعلی، بازیابی ارزش‌ها، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
بخشایشی اردستانی. احمد، (1375)، اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران : آوای نور.
تریپ. چارلز، (1375)، سازمان‌های منطقه‌ای در خاورمیانه هربی، مسعود اسلامی، ماهنامه سیاسی و اقتصادی، سال یازدهم، شماره سوم و چهارم.
دهقانی فیروزآبادی. جلال، (1389)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران.سمت.
سجادپور. محمدکاظم، (1374)،‌ گسستگی هویت در جمهوری‌های بازمانده از شوروی، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، ویژه هویت، سال چهارم، دوره دوم، شماره نهم.
سیف‌زاده. حسین، (1378)، اصول روابط بین‌الملل (الف و ب)، تهران: دادگستر.
فولر. گراهام، (1377)، قبله عالم (ژئوپلیتیک ایران)، عباس مخبر، تهران: مرکز، چاپ دوم.
قوام. عبدالعلی، (1372)، اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌المللی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهی (سمت)، چاپ دوم.
کولایی (طبرستانی). الهه، (1376)، سیاست و حکومت در آسیای مرکزی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
متقی. ابراهیم، پوستین چی. زهره، (1390)، الگو و روند در سیاست خارجی ایران، قم: دانشگاه مفید.
نهضت آزادی ایران، (1361)، شورای انقلاب و دولت موقت، نهضت آزادی.
 ‌هالستی. کی جی، (1373)، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، بهرام مستقیمی و مسعود طارم‌سری، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امورخارجه.
هرزیگ. ادموند، (1375)، ایرانوحوزهجنوبیشورویسابق، ترجمه کاملیا احتشامی اکبری، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی
اسناد لانه جاسوسی، دانشجویان مسلمان پیرو خط‌امام، جلد نهم و دهم
اطلاعات، 17/11/1371
اطلاعات، 26/11/1371
اطلاعات، 30/3/1372
اطلاعات، 7/11/1371
بیانیه وزارت امور خارجه، 1372
جمهوری اسلامی، 9/7/1358
کیهان، 11/6/1371
Rothenburg. Michael, 1992, Russian and Iran: A continuing security Relation ship, science Applications in tevnational corporation (saic), foreign systems research center, mclean, va, analytic
Holsti, Karl. (1970), National Role conception in the study of foreign policy, International studies Quarterly, Vol 14.
Krauthammer. C, (1986), The unipolar moment, foreign affairs, 1990-1991, Gaddis. J. The logn paece: Elements of Stability in the postwar international (system", international security.
Sampson. Antony, Anatomy. F Britain, (1962), New York: Howper Row.
Rubin. Barry, (2001), The Truth about U.S middle East Policy, Middle East Review of international Affairs Journal, Vol,. 5. No4.
Lake. Anthony, (1994), Confronting Backlash states, Foreign Affairs, Vol. 73, No.2.
Kemp. Geoffry, (1994), For ever Enemies, A Carnegie Endowment Book.