بازتاب نظم سیاسی جدید عراق بر روابط دوجانبه ایران و عربستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 استادیار دانشگاه پیام نور

3 دانشجوی دکتری دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

 
سقوط صدام در سال 2003 م دشمن همسایه دو کشور ایران و عربستان را از بین برد و فرصت‌ها و چالش‌هایی برای دو کشور به وجود آورد به گونه ای که ایران از همسایه دیرین دردسرآفرین خود فراغت یافت و فرصت بیشتری پیدا کرد تا در مسائل منطقه به چانه زنی بپردازد. برای عربستان نیز سقوط یکی از مدعیان رهبری دنیای عرب را در برداشت. اما روی کار آمدن دولتی با اکثریت شیعی مذهب در عراق، طرح هلال شیعی توسط ملک عبدالله پادشاه اردن، احساس حاشیه نشینی سیاسی توسط سنیان عراق و به دنبال آن افزایش نفوذ و قدرت منطقه ای ایران به نگرانی عمده عربستان تبدیل شد و امروزه دو کشور مذکور علیرغم از بین رفتن دشمن مشترک خود در روابط دوجانبه دچار چالشی هستند که به مراتب بیشتر از قبل است. با توجه به این وضعیت مقاله حاضر در قالب نظریه سازه انگاری در تلاش است تا چگونگی تأثیر تحولات جدید عراق بر روابط دوجانبه ایران و عربستان را تبیین نماید و به این سؤال اساسی پاسخ دهد که نظم جدید عراق چه تأثیری بر مناسبات دوجانبه ایران و عربستان سعودی گذاشته است؟ یافته های پژوهش نشان می‌دهد که با سقوط صدام و ژئوپلیتیکی شدن تشیع، موقعیت و جایگاه ایران به ویژه از دیدگاه سیاسی، اجتماعی، رسانه ای و فرهنگی در منطقه ارتقا یافته و این کشور توانسته است اثرگذاری و نقش آفرینی بهتری نسبت به گذشته داشته باشد اما این وضعیت به متغیری تأثیر گذار در روابط ایران و عربستان تبدیل شده و چالش‌های مهمی را در روابط دوجانبه این دو کشور ایجاد کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Reflects of Iraq’s New Political Order on Iran and Saudi Bilateral Relations

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
  • . . 3
چکیده [English]

The fall of Saddam Hossein by the American forces in 2003 eliminated the old enemy and the trouble making neighbor of the two countries, Iran and Saudi Arabia, and produced opportunities and challenges for both of these countries so that Iran got relieved form its old trouble making neigh box and found belter opportunities to get into talk on the issues of the region. For Saudi Arabia, it implied the fall of one of the caliming who claimed for the leadership of the Arab world. But the rise of a government with a majority of Shiite Iraq, Shiite cvescent dsign by Malek Abdullah of Jordan, sense of marginalization from the Sunnite and the increase of influence and the regional power of Iran as a result has become the major concern for Saudi Arabia and these two countries now have encountered a challenge in their mutual relationship even greater than ever, although their common enemy has disappeared. With regard to that, the present article ties to express how the changes in Iraq affected the mutual relationship of Iran and Saudi Arabia in a constructivism frame work and come to an answer to the basic question as to what effects the new discipline of Iraq have had on the mutual relationship of Iran and Saudi Arabia. The result of the research shows that the position and status of Iran, especially in terms of politics, social, media and culture has enhanced in the region after the fall of Saddam and the geopolicalization of Shiite and the country could have been more efficient and more participant that before and it has become an influential determinant in the relationship between Iran and Saudi Arabia and have brought. Significant challenges about in the mutual relationship between the two countries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Foreign Policy
  • Changes in Iraq
  • Islamic Republic of Iran
  • Saudi Arabia
  • Shiite
آدمی علی و دیگران (1391) تحولات انقلابی بحرین، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی شهر رضا شماره دهم
آدمی، علی، (1391 )، بحران بحرین و امنیت منطقه ای جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه راهبرد، سال بیست و یکم، شماره 62، بهار 1391
ازغندی، علیرضا (1392 )، بررسی عوامل منطقه ای واگرایی در روابط ایران و عربستان، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 43، شماره 2
اسدی، علی اکبر (1387) رویکرد عربستان سعودی در قبال عراق نوین، در مجموعه مقالات عراق نوین و تحولات خاورمیانه، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور
انوشه، ابراهیم (1388)، «جنگ سی و سه روزه لبنان و بازیگران آن»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، شماره نخست، بهار 1388.
آیتی، علیرضا (1391) عراق کانون تأثیر گذار، چاپ دوم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
برزگر، کیهان (1387) ایران، عراق جدیدونظام سیاسی امنیتی خلیج فارس، تهران، مرکز تحقیقانت استراتژیک با همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی
برژنیسکی (1386) انتخاب سلطه یا رهبری، ترجمه نوروزی، تهران، نشر نی
بلوردی، محمدرضا (1385)، عربستان سعودی و جنگ رژیم صهیونیستی علیه حزب‌الله لبنان، فصلنامه مطالعات منطقه‌ای جهان اسلام، سال هفتم، شماره 26 و 27، تابستان و پاییز
پائول جابر، گری سیک و دیگران (1370) منافع قدرت‌های بزرگ در خلیج فارس ترجمه مجید قهرمانی، تهران نشر سفیر
پناهی، جعفر (1387) نقش عراق نوین در ترتیبات امنیتی منطقه خلیج فارس، در مجموعه مقالات عراق نوین و تحولات خاورمیانه، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور
پور احمدی حسین و جمالی جمال (1388) طرح هلال شیعی:اهداف موانع و پیامدها، فصلنامه شیعه شناسی، شماره 26
پیشگاهی فرد (1386) فرهنگ جغرافیایی سیاسی، تهران، نشر انتخاب
تاجیک، محمدرضا (1376 ) کلمه نهایی: «شکل‌گیری گفتمان‌های هویت در ایران» فصلنامه تحقیقات فرهنگی نامه پژوهش، سال دوم، ش 7
جانسیز، احمد، بهرامی مقدم، سجاد، ستوده، علی (1393 )رویارویی ایران و عربستان در بحران سوریه، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال سوم شماره 12 زمستان
دارمی، سلیمه (1388) کتاب خاورمیانه ویژه تحولات عراق، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1391 )، سیاست خارجه جمهوری اسلامی ایران، تهران، سمت
روحی دهبنه، مجید (1391) «تبیینی سازه انگارانه از علل و عوامل واگرایی ایران و شورای همکاری خلیج فارس»، فصلنامه روابط خارجی، سال چهارم، شماره اول
شفیعی، نوذر (1390) «مفهوم سیاست خارجی از دیدگاه نظریه‌ها (واقع‌گرایی، لیبرالیسم و سازه انگاری)» اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره‌ی 285.
صفوی همامی، سید حمزه (1387)، کالبدشکافی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
طرحانی، محمد حسین (1387) نفوذ وهابیت در عراق نوین، در مجموعه مقالات عراق نوین و تحولات خاورمیانه، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور
علی بابائی غلامرضا (1388) تاریخ سیاسی ایران و خاورمیانه، ج 2، تهران، رسا
فولر، گراهام وفرانکه (1384) شیعیان عرب مسلمانان فراموش شده، ترجمه خدیجه تبریزی، قم، شیعه شناسی
قدیر نصری (1389)، «سه فرمول کلیدی برای درک منطق منازعه در خاورمیانه: دیدگاه باری بوزان«پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه 27 فروردین.»
قهرمان پور، رحمان (1383) «تکوین گرایی از سیاست بین‌الملل تا سیاست خارجی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 25.
مارتین، لی جی (1389) چهره جدید امنیت خاورمیانه، ترجمه قدیر نصری، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق
مشکینی، قدیر نصری (1377 ) «مؤلفه‌ها و موانع همگرایی در منطقه خلیج فارس» فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال پنجم شماره 4
مشیر زاده، حمیرا ( 1384 )، تحول نظریه روابط بین‌الملل، تهران، نشر سمت.
معنوی، احمد، (1387) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در بستر منافع ملی (با نگاهی بر روابط ایران و عربستان 1376-1380)، تهران، انتشارات کتاب دانشجو
مقتدر، هوشنگ (1358)، مباحثی پیرامون سیاست بین‌الملل و سیاست خارجی، تهران: انتشارات دانشکده علوم سیاسی و اجتماعی.
هابرماس، یورگن، دالمایر فرد و دیگران (1388 )دین و روابط بین‌الملل، ترجمه عسکر قهرمان پور بناب، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی با همکاری مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق
هاشمی‌نسب، سید سعید (1389) بحران بحرین، پژوهشهای منطقه‌ای، شماره 5، پاییز و زمستان 1389
هالستی، کی جی (1373)، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ترجمه بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری، چاپ پنجم، تهران: وزارت امور خارجه، مؤسسه چاپ و انتشارات
هینه بوش، ریموند و انوشیروان احتشامی (1390) سیاست خارجی کشورهای خاورمیانه، ترجمه رحمان قهرمان پور و مرتضی مساح، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)
ونت، الکساندر (1386)، نظریه‌های اجتماعی سیاست بین‌الملل، ترجمه‌ی حمیرا مشیر زاده، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
یوسف احمد، احمد (1389)، «پیامدهای جنگ در جهان عرب»، در کتاب ویراستار: طاهره زارع زواردهی، پیامدهای جنگ اسرائیل علیه لبنان (داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی)، ترجمه محمدرضا بلوردی و صغری روستایی، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.
العلاقات السودیه- الإیرانیه منذ سقوط صدام: الخصومه و التعاون و الانعکاسات علی السیاسه الأمریکیه. (2009) (تأثیر العلاقات الإیرانیه- الخلیجیه علی الخلیج الفارسی و العراق)، قسم أبحاث الأمن القومی
 اللباد، مصطفی، (2009 )قراءة فی مشروع إیران الاستراتیجی تجاه المنطقة العربیة، مجلة شؤون عربیة
عمار،ظاهرمصلح(2009)   العلاقات السعودیه الایرانیه(1991-1979 م )،مجله ابحاث کلیه التربیه الاساسیه،جامعه موصلالمجلد التسعه،العددالثلاثه
الشرق الاوسط (صحیفه) 28 شباط،2005 م 
Jon B. Alterman. (2007) , “Iraq and The Gulf States: The Balance of fear United States:, Institute of Peace. August 2007
Arab Spring, BESA Center, Perspectives Paper, No. 140, at: http://www.biu.ac.il/SOC/besa/docs/perspectives140.pdf
Blanchard, Christopher M.( June 14, 2010) , Saudi Arabia: Background and U.S.
Buckley and Robert singh eds.the bush doctrine war on terrorism.london:routledge.2007
Henderson, Simon(2007) ; “Saudi Arabaia: The Nightmare of Iraq”.
Washingtonistitute.org, Al-Sudais is a noted Wahhabi bigot, weekly standard, March 5.
Kubalkova.v.(2001) foreign policy in a constructed world.Armonk and London:M.E Sharpe           
Lionel Beehhner(2005) ; Iraq 's Sunni Arabs. Council on Foreign Relations. October 14
Ottaway, Marina(November 2009) , Iran, the United States, and the Gulf: The Elusive
Regional Policy, Middle East Program, Number 105, at: http://carnegieendowment.org/
Relations, Congressional Research Service, at: http://fpc.state.gov/documents/
Risse.t.(2000).lets argue:communicative Action in world politics. International Organization.54.1.
Teitelbaum, Joshua (May 23, 2011) , Saudi Arabia, Iran and America in the Wake of the
Triangle’s Impact on Sectarianism and the Nuclear Threat, Strategic StudiesInstitute,: http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdffiles/pub738.pdf
Vali Nasr (2008) th Costs of Containing iran .washingtons misguided new middle east policy .in foreign affairs. Vol 87.no 1.pp 85-94
Wendt .A. (1998) social theory of international politics.cambridge: Cambridge .university pres 
Wright .robin and baker .peter.leaders warn against forming religious state.washington post.8 December 2004
Zuhur, Sherifa D. (November 2006) , Iran, Iraq, and the United States: the New.