جامعه‌شناسی تاریخی و سیاست خارجی ایران: یک چارچوب نظری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

سیاست خارجی ایران یکی از حوزه‌هایی است که توجه تحلیل گران متعددی را به خود جلب کرده و ادبیات گسترده‌ای به‌خصوص دریکی دو دهه اخیر در این زمینه تولید شده است. مقاله پیش رو با تقسیم ادبیات مذکور به سه دسته تاریخی، کاربست نظریه و نظریه‌پردازی به بررسی آثار موجود پرداخته و به این نتیجه می‌رسد که به‌رغم اهمیت تحلیل سیاست خارجی ایران تلاش‌های صورت گرفته در این زمینه از حیث کاربست نظریه‌ها و نظریه‌پردازی توسعه‌نیافته است. در راستای بهبود وضعیت موجود، مقاله معتقد است نظریه جامعه‌شناسی تاریخی روابط بین‌الملل با داشتن شاخص‌هایی ازجمله تأکید بر نقش تاریخ در کنار نظریه، تنوع موضوعی و روشی، عدم جدایی نیروهای داخلی و خارجی، روش مقایسه‌ای و ترسیم دولت به‌عنوان نهاد برآمده از دل نیروهای اجتماعی، ظرفیت و چارچوب مناسبی برای توصیف، تحلیل، تبیین و نظریه‌پردازی سیاست خارجی ایران فراهم می‌سازد. بنابراین، بابیان قابلیت، تناسب و سودمندی نظریه جامعه‌شناسی تاریخی روابط بین‌الملل در تحلیل سیاست خارجی ایران، نهایتاً سعی شده است چارچوب نظری برای تحلیل و تبیین سیاست خارجی این کشور ارائه شود که ضمن توجه به مؤلفه‌های داخلی و خارجی در شکل‌دهی به سیاست خارجی قابلیت تغییر و تحولات آن در طول زمان نیز داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical Sociology and Iranian Foreign Policy: A Theoretical Framework

نویسندگان [English]

  • Amir Mohammad Haji-yusefi 1
  • Mohammad Mohammadian 2
چکیده [English]

Iran's foreign policy is one area that has attracted the attention of numerous analysts resulting in an extensive literature especially in last two decades. Classifying the literature into three; historical, application of theory and theorizing, this article argues that the literature on Iran's foreign policy analysis is underdeveloped in theory developing and application. In order to improve the situation, we believe that historical sociology of international relations has major features including emphasis on the role of history along with theory, diversity of subjects and methods, interweaving internal and external forces which shape foreign policy, comparative method, and state as an institution, which provide proper capacity and framework to analyze, explain and theorize Iran's foreign policy. Thus, after we have shown the appropriateness and usefulness of the approach, we will propound a theoretical framework for Iran's foreign policy analysis. This framework not only considers internal and external components but also can analyze changes in foreign policy over time

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Foreign Policy
  • Theorizing
  • Historical Sociology of International Relations
  • Theoretical Framework
الف- فارسی
‏آبراهامیان، ی. 1394. مردم در سیاست ایران. بهرنگ رجبی، مترجم. تهران: چشمه.
‏آلبن بیل، ج. 1387. سیاست در ایران: گروه‌ها، طبقات و نوسازی. علی مرشدی زاد،  مترجم. تهران: اختران.
‏احتشامی، ا.  1378. سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی. ابراهیم متقی و زهره پوستین‌چی، مترجمین. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
‏ادیب زاده، م. 1387. زبان، گفتمان و سیاست خارجی: دیالکتیک بازنمایی از غرب در جهان نمادین ایرانی. تهران: اختران.
‏ازغندی، ع. 1376. روابط خارجی ایران دولت دست‌نشانده 1357- 1320. تهران: قومس.
‏ازغندی، ع. 1394. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: چارچوب‌ها و جهت‌گیری‌ها. تهران: قومس.
‏اسمیت، د. 1386. برآمدن جامعه‌شناسی تاریخی. هاشم آقاجری، مترجم. تهران: مروارید.
‏اطاعت، ج. 1385. ژئوپلیتیک و سیاست خارجی ایران. تهران: سفیر.
‏برودل، ف. 1372. سرمایه‌داری و حیات مادی ۱۸۰۰-۱۴۰۰. بهزاد باشی، مترجم. تهران: نی.
‏بشیریه، ح. 1380. موانع توسعه سیاسی در ایران. تهران: گام نو.
‏تاجیک، م. 1383. سیاست خارجی: عرصه فقدان تصمیم و تدبیر؟! تهران: فرهنگ گفتمان.
‏حاجی یوسفی، ا. 1382. ایران و رژیم صهیونیستی: از همکاری تا منازعه. تهران: دانشگاه امام صادق ع.
‏حاجی یوسفی، ا. 1384. سیاست خارجی ایران در پرتو تحولات منطقه‌ای. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
‏حقیقت، ص. 1376. مسئولیت‌های فراملی در سیاست خارجی دولت اسلامی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری.
‏دهقانی فیروزآبادی، ج. 1387. چارچوبی مفهومی برای ارزیابی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
‏دهقانی فیروزآبادی، ج. 1392. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: سمت.
‏ذوقی، ا. 1368. تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرت‌های بزرگ 1925- 1900. تهران: پاژنگ.
‏رمضانی، ر. 1380. چارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. علیرضا طیب، مترجم. تهران: نی.
‏ریگین، چ. 1388. روش تطبیقی: فراسوی راهبردهای کمی و کیفی. محمد فاضلی، مترجم. تهران: آگه.
‏سجادپور، س. 1381. سیاست خارجی ایران: چند گفتار در عرصه‌های نظری و عملی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
‏سجادپور، س. 1383. چارچوب‌های مفهومی و پژوهشی برای سیاست خارجی ایران. تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
‏سریع‌القلم، م. 1379. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: بازبینی نظری و پارادایم ائتلاف. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
‏سیف زاده، س. 1384. سیاست خارجی ایران: رهیافت نظری رویکردی عملی. تهران: میزان.
‏فرمانفرماییان، ح. 1355. تحلیل تاریخی سیاست خارجی ایران: از آغاز تا امروز. اسماعیل شاکری، مترجم. تهران: دانشگاه تهران.
‏کوزر، ل، و رزنبرگ، برنارد. 1378. نظریه‌های بنیادی جامعه‌شناختی. فرهنگ ارشاد، مترجم. تهران: نی.
‏گیدنز، آ. 1387. جامعه‌شناسی. منوچهر صبوری کاشانی، مترجم. تهران: نی.
‏لاریجانی، م. 1369. مقولاتی در استراتژی ملی. تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب.
‏متقی، ا، و پوستین چی، زهره. 1390. الگو و روند در سیاست خارجی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه مفید.
‏محمدی، م. 1377. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: اصول و مسائل. تهران: دادگستر.
‏نجف زاده، م. 1395. جابه‌جایی دو انقلاب؛ چرخش‌های امر دینی در جامعه ایرانی. تهران: تیسا.
‏نخعی، ه. 1376. توافق و تزاحم منافع ملی و مصالح اسلامی: بررسی تطبیقی سیاست خارجی دولت‌های ملی و اسلامی. تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
‏نقیب زاده، ا. 1381. تأثیر فرهنگ ملی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
‏هوشنگ مهدوی، ع. 1375. سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1357- 1300. تهران: البرز.
‏هانتر، ش. 1392. سیاست خارجی ایران در دوران بعد از فروپاشی شوروی. مهدی ذوالفقاری، مترجم. تهران: میزان.
‏همایون کاتوزیان، م. 1380. تضاد دولت و ملت: نظریه و تاریخ و سیاست در ایران. علیرضا طیب، مترجم. تهران: نی.
ب- انگلیسی
Abrams, P. 1982. Historical sociology. New York: Cornell university press.
Bhambra, G. 2010. Historical sociology, international relations and connected histories. Cambridge Review of International Affairs, 123, 127–143.
Bisley, N. 2004. The end of the Cold War and the causes of Soviet collapse. Palgrave mcmilan.
Bonnell, V. 1980. The uses of theory, concepts and comparison in historical sociology. Comparative Studies in Society and History, 222, 156–173.
Calhoun, C. 1988. Explanation in historical sociology: narrative, general theory, and historically specific theory. American Journal of Sociology, 1043, 846–871.
Cook, A. H. & Roshandel, J. 2009. The United States and Iran: Policy Challenges and Opportunities. New York: Palgrave Macmillan.
Ehteshami, A. & Zweiri, M. 2007. Iran and the Rise of its Neoconservatives: The Politics of Tehran’s Silent Revolution. London and New York: I.B.Tauris.
Ehteshami, A. & Zweiri, M. Eds.. 2008. Iran’s Foreign Policy from Khatami to Ahmadinejad. Ithaca Press.
Hall, P. A. & Taylor, .Rosemary C. R. 1996. Political Science and the Three New Institutionalisms. Political Studies, 936–957.
Hobson, J. M. 2005. Mann, the state and war. In An Anatomy of Power the Social Theory of Michael Mann pp. 150–166. Cambridge university press.
Hobson, J. m. 2002. The two waves of Weberian historical sociology in international relations. In Historical Sociology of international relations. Hobden & J. m Hobson Eds., pp. 63–81. Cambridge university press.
Hobson, john m. 2002. What’s at stake in “bringing historical sociology back into international relations? Transcending ‘chronofetishism’ and tempocentrism” in international relations. In Historical Sociology of international relations Stephen hobden & john m hobson Eds., pp. 3–41. Cambridge university press.
Lawson, G. 2007. Historical Sociology in International Relations: Open Society, Research Programme and Vocation. International Politics, 44, 343–368.
Mann, M. 1993. The sources of social power: the rise of classes and nation-states, 1760-1914 Vol. 2. London: Cambridge university press.
Marschall, C. 2003. Iran’s Persian Gulf policy: from Khomeini to Khatami. London and New York: RoutledgeCurzon.Martin, V. Ed.. 2005. Anglo-Iranian Relations since 1800. London and New York: Routledge.
Ramazani, R. k. 1966. The Foreign Policy of Iran: A Developing Nation in World Affairs 1500- 1941. University Press of Virginia.
Ramazani, R. k. 1975. Iran’s Foreign Policy, 1941- 1973: A Study of Foreign Policy in Modernizing Nations. University press of Virginia.
Shakibi, Z. 2010. Khatami and Gorbachev: Politics of Change in the Islamic Republic Of Iran and the USSR. London and New York: tauris academic studies.
Skocpol, T. & Somers, M. 1980. The Uses of Comparative History in Macrosocial Inquiry. Comparative Studies in Society and History, 222, 174–197.
Tilly, C. 1984. Big Stuructures, Large Process, Huge Comparisons, New York: Russel sage foundation