معادله سیاست خارجی ایران و روسیه در معمای انرژی خزر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مازندران، بابلسر، خ شهید بهشتی، دانشگاه مازندران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.

2 فارغ التحصیل، کارشناسی ارشد روابط بین الملل

چکیده

در سیاست جهانی دائماً متحول شونده قرن 21 نقش انرژی از اهمیت استراتژیک برخوردار بوده است. استفاده از منابع انرژی و گرینش بهترین مسیر انتقال آن یک امتیاز استراتژیک برای کشورهای ساحلی به‌حساب می‌آید. بر همین اساس، جمهوری اسلامی ایران و روسیه به عنوان دولت‌های ساحلی دریای خزر دارای کارویژه متفاوت در دریای خزر به حساب می‌آیند. روسیه به عنوان کشور مدعی که تسلط بر منابع کشورهای جداشده از روسیه را دنبال می‌کند و ایران به عنوان بهترین مسیر انتقال انرژی که در این عرصه ادعاهای قابل اثباتی را مطرح می کند، در سیاست‌ خارجی گاه در کنار هم و گاه در تقابل یکدیگر قرار می‌گیرند. با توجه به سؤال پژوهش حاضر در مورد کیفیت رویکرد منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایران و روسیه و دولت‌های تأثیرگذار بر منابع انرژی دریای خزر، فرضیه پژوهش این است که گرچه ایران و روسیه در زمینه جلوگیری از نفوذ قدرت‌های فرامنطقه‌ای به ویژه آمریکا همسویی دارند اما در چگونگی بهر‌ه‌برداری، کنترل و صدور منابع انرژی دریای خزر به عنوان رقیب یکدیگر محسوب می‌شوند و یافته‌های پژوهش نیز این مسئله را مورد اثبات قرار می‌دهد که رویکرد سیاست خارجی ایران و روسیه در حوزه انرژی دریای خزر از همسانی کافی برخوردار نیست. بنابراین، اهداف ایران و روسیه در حوزه انرژی، سیاست انحصارطلبی، ورود به بازار انرژی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، مبارزه با تروریسم، مداخله‌گرایی و حضور قدرت‌های خارجی در الگوی دوستی و دشمنی این دو کشور، متغیرهایی‌اند که به روش تحلیلی-تبیینی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Iranian and Russian Foreign Policy Equation in the Caspian Energy Puzzle

نویسندگان [English]

  • علی اکبر جعفری 1
  • Mari Maleki 2
1 Associate Professor at Department of Political Sciences, Faculty of Law and Political Science, University of Mazandaran.
2 Department of Political Sciences, Faculty of Law and Political Science, University of Mazandaran.
چکیده [English]

In the Permanent global politics of the 21st century, the role of energy has been of strategic importance. The use of energy and transfer is as a strategic advantage to a coastal country. Accordingly, the Islamic Republic of Iran and Russia, as the Caspian coastal states, are central players in the region's energy policy. Russia, as a state that claims to dominate the resources of the countries separated from Russia, and Iran, as the best route for energy transfer that makes credible claims in this area, are at odds with each other in foreign policy. The central question of this study is what is the quality of Iran-Russia regional and trans-regional policy approach to the Caspian energy issue? On this basis, the research hypothesis is that although Iran and Russia are in agreement on preventing the penetration of transnational powers, especially the United States, they are competitors in how to exploit, control and export Caspian energy resources. The findings and research findings also prove that the Iranian-Russian foreign policy approach to the Caspian energy field is not sufficiently consistent. Therefore, in this study, Iran's and Russia's goals in the field of energy, monopoly policy, regional and trans-regional energy market entry, counterterrorism, intervention and presence of foreign powers in the pattern of friendship and hostility between the two countries are variables that are Analytical-explanatory is examined on the basis of the theory of neorealism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Caspian Sea"
  • " Iran"
  • "Russia"
  • "Energy Resources"
  • "Transmission Route"

مراجع

احمدی لفورکی، بهزاد و فیروزه میررضوی (1383)، راهنمای منطقه خزر و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، تهران: ابرار معاصر.
اسلامی، مسعود (1391)، «دیپلماسی انرژی ایران و روسیه: زمینه های همگرایی و واگرایی»، فصلنامه راهبرد، شماره 64، سال 21: صص 220-189.
امیر احمدیان، بهرام (1387)، «بحران گرجستان: طرف‌های درگیر، علت ها و پیامدها»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره253-254: صص103-86.
امیری، علی و کرمی، افشین (1396)، «تحلیل روابط سیاسی ایران و روسیه در عرصه بازار گاز اروپا»، فصلنامه اوراسیای مرکزی، دوره 10، شماره 1، بهار و تابستان: صص33-17
پسندیده، سمیه (1393)، «همکاری های امنیتی ایران و روسیه؛زمنه ها و چشم انداز»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 17، دوره 17، شماره 1: صص174-155.
پیشگاهی فر، زهرا و رضا جنیدی (1389)، «ماهیت رفتار سیاسی روسیه در منطقه آسیای مرکزی و چالش‌های فراروی جمهوری اسلامی ایران»، پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 72: صص 63-82..
جعفری، علی­اکبر و وحید ذوالفقاری (1392)، «روابط ایران و روسیه، همگرایی یا واگرایی؟»،مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 6، شماره 12، بهار و تابستان 1392: صص 40-21.
چشمه علایی، مهرداد (1384)، «جمهوری اسلامی ایران و تحولات حوزه قفقازـ، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی، سال چهارده، دوره4، شماره 52: صص 147-176.
حافط‌نیا، محمدرضا و افشردی، محمدحسن (1381)، «تحلیل ژنوپلیتیک قفقاز: بستری برای تدوین سیاست خارجی مناسب تر در منطقه»، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، دانشگاه تهران، شماره 42.
سیمبر، رضا و پادروند، مهدی (1397)، «چالش های سیاست خارجی روسیه در آسیای مرکزی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز،دوره 25، شماره 101: صص85-57.
سیمبر، رضا و گل افروز، محمد (1388)، «فرصت‌های مشترک ایران و روسیه در عرصه ژئوپلیتیک انرژی؛ وضعیت فعلی و چشم انداز»، راهبرد، شماره 19: صص 103-76.
شیرخانی، محمدعلی و شریفی، مجید محمد (1396)، «ژئوپلیتیک انرژی، روسیه و دیپلماسی خط لولة ترکیه»، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دورة 10 ، شمارة 1، بهار و تابستان: صص 133-117.
صادقی، شمس الدین و مرادی، سمیرا (1396)، «ایران پساتحریم و چشم انداز ائتلاف راهبردی با روسیه»، پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال 5، شماره 20: صص 216-189.
طاهری، ابراهیم و عابدی اردکانی، محمد (1397)، «مثبت اندیشی کشورهای آسیای مرکزی نسبت به جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر موضوع هسته‌ای»، فصلنامه اوراسیای مرکزی، دوره 11، شماره2: صص 379-361.
طاهری، ابوالقاسم و فرهمند، بهزاد (1393)، «نقش تعامل و تقابل سیاست خارجی آمریکا و روسیه در توسعه منطقه قفقاز جنوبی: مطالعه موردی انرژی»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال دهم، شماره بیست و نهم: صص 138-181.
طریقی، نوشین و طاهری، ابوالقاسم (1398)، «دیپلماسی انرژی در اسناد راهبردی سیاست خارجی ایران»، فصلنامه سیاست جهانی، دوره هفتم، شماره 4: صص 282-261.
عسگریان، حسین (1394)، چشم انداز روابط ایران و روسیه، تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.
فرجی راد، عبدالرضا و صالحی دولت آباد، روح الله(1396)، «اهمیت نقش انرژی در سیاست خارجی روسیه»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 98: صص66-33.
فرشادگهر، ناصر و لطیفی، علی (1391)، «تنظیم سیاست خارجی ایران در قبال مسئله دریای خزر با تاکید بر سند چشم انداز»، دو فصلنامه ایران و ارواسیا(ایراس)، سال 6، شماره 8: صص 157-131.
کولایی، الهه، محسن اسلامی و قاسم اصولی (1395)، «کنشگری امنیتی روسیه در قفقاز جنوبی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 95: صص 136-97.
مجتهدزاده، پیروز و رشیدی نژاد، احمد (1390)، «رقابت روسیه با ایران در حوزه انرژی مناطق آسیای مرکزی-خزر و قفقاز»، راهبرد، شماره 25، بهار: صص 276-266.
مرادی، سید مهدی و فرشته بهرامی پور (1396)، «راهبرد انرژی روسیه: ضرورت همکاری با اوپک»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 100: صص 147-172.
مطلبی، مسعود، سیدمحمدرضا موسوی و حسین علی توتی (1393)، «سیاست جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه‌ی اروپا در قفقاز جنوبی: تقلیل گرایی یا همکاری جویی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 7، شماره 2: صص 374-355.
موسوی، سید محمد، محمدرضا بهادرخانی و سید محمدرضا موسوی (1391)، «تأثیر جایگاه خطوط لوله انرژی بر ژئوپلیتیک منطقه آسیای مرکزی و قفقاز»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 80: صص 169-147.
مهدیان، حسین و فخری، سیروس (1391)، «ژئوپلیتیک انرژی ایران و امنیت انرژی غرب»، پژوهش‌های جغرافیایی، دوره 44، شماره 4: صص64-45.
میراشرفی، سید نورالله، داود کیانی و علی شیرخانی (1397)، «بررسی تطبیقی سیاست آمریکا و روسیه در قبال امنیت انرژی در قفقاز جنوبی»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، سال 11، شماره 43: صص165-129.
میرفخرایی، سیدحسین (1394)، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و الزامات ژئواکونومیک آن برای ایران، فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، سال 8، شماره 32: صص 143-175.
نورعلیوند، یاسر و گل محمدی، ولی (1395)، «ایران و مسیر گاز جنوبی به اروپا»، فصلنامه روابط خارجی، سال هشتم، شماره چهارم: صص36-7.
نوری، علیرضا (1386)، «راهبرد ابرقدرت انرژی در سیاست خارجی روسیه»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 19: صص31-27.
هادی زاده، محمود و عزت اله عزتی (1393)، «نقش ژئواکونومی در اهداف استراتژیک ایران در قرن بیست و یکم جهان» فصلنامه جغرافیای سرزمین، سال 11، شماره 44: صص 12-1.
یوسفی جویباری، محمد و فولادی، فرهاد (1398)، «بررسی سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال جمهوری اسلامی ایران(1384 تا 1397)»، فصلنامه سیاست خارجی، دوره 8، شماره 1: صص294-269.
Amirahmadi, Hooshang (1999), “The Political Risks of Various Pipeline Routes in the Caspian Basin, A Great Game No More: Oil, Gas And Stability In The Caspian Sea Region”, Policy Paper of the SPD Parliamentary Group in the German, Washington, DC.
Bahgat, gawdat (2003), American Oil Diplomacy in the Persian Gulf and the Caspian Sea, University Press of Florida, Available 20/7/2020 at: http://www.upf.com.
British Petroleum (BP) (2015), “Statistical Review of World Energy 2015”, Available17/1/2016 at: http://www.bp.com/statisticalreview.
Chan Mignonne Man jung (2011), Geo-Economic Challenges for the Asia-Pacific Region in the Post-Crisis Governance and Taiwan’s Roles in the Region, Asia Pacific Security Forum.
Gaddy, C., & Andrew C.Kuchins (2008), Putin’s Plan In Global Powers in the 21st Century: Strategies and Relations, Lennon and Amanda Kozlowski(eds.) Cambridge: the MIT press,pp.201-216.
Ghoreishi, Shahed (2014), “How Iran can save Europe from Russian Energy Dominance”, available at: http:// www. internationalpolicydigest. Org.
Hartwell, Christopher (2016), “Economic Relations between the EU and Russia: Sanctioning Failure?”, Avoiding A New ‘Cold War’: The Future of EURussia Relations in the Context of the Ukraine Crisis,   Special Report SR020, Available at: http://www.lse.ac.uk/IDEAS/publications/reports/pdf/LSE-IDEASAvoiding- a-New-Cold-War.pdf
Hurrell, Andre (2009), Global Order: Power, Values & the Constitution of International Society, Oxford, New York: Oxford University Press.
Kasyanov, Nikolay (2015), “Understanding Revitalization of Russian-Iranian Relations”, Carnegie Endowment for International Peace.No 16/2.
Laruelle, Arlene (2012), “Russia is Delicate Matter? The View Form Central Asia of Putin, Commitment to the Region”, May, Available at: www.centralasiaprogram.org.
Laumlin, Murta (2006), “Gasprom as a Transational Corporation and Centra Asia and the Caucasus” , Central Asia and the Caucasus, Vol. 42, No. 6, pp. 18- 40.
Mankoff, Jeffrey (2009), “Eurasian Energy Security”, Council Special Report,
Marksberry, Brian Robert (2011), Russian Foreighn Policy in The South Caucasus, Submitted to the Faculty of Miami University in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Arts Department of Political Science, Miami University, Advisor Dr. Karen Dawisha, Reader Dr. Gulnaz Sharafutdinova and Dr. Walt Vanderbush,UK: Oxford, Ohio.
Milner, Helen and Moravcsik, Andrew (2009), Power, Interdependence, and Non-State Actors in World Politics. Princeton: Princeton University Press.
Moravcsik, A. (1997), Taking Preferences Seriously: A Liberal Theory of International Politics. International Organization, 51(4): 513–553.
Nevins, Joseph (2004), “Resource Conflicts in a New World Order ”,Geopolitic,Vol 9,No.1.No. 43, Available at: kms2.isn.ethz.ch/serviceengine/.../2009-02_Eurasia_CSR43,pdf
Proedrou, Filipppos (2018), “Russian Energy and Structural Power in Europe”, Europe-Asia Studies, Vol. 70, No 1, pp. 50-65.
Ruseckas Laurent (1999) ,The Caspian Energy Resources and the World’s Energy Needs, A Great Game No More: Oil, Gas And Stability In The Caspian Sea Region”, Policy Paper of the SPD Parliamentary Group in the German, Washington, DC.
Sonnleitner, Dominik (2016), “Russia‟s Backyard – Unresolved Conflicts in the Caucasus”, Politics in Central Europe, Vol. 12, No. 1, pp. 83-94.
Varol, Tugce (2013), The Russian Foreign Energy Policy, Macedonia: European Scientific Institut.
Wallander, Celeste A. (2008), Russian Transimperialism and its Implications. In Global Powers in the 21st Century: Strategies and Relations, Alexander T.J.
Wikipedia, the free encyclopedia (2020), Nabucco pipeline, Available 20/7/2020 at:  https://en.wikipedia.org/wiki/Nabucco_pipeline.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار