مدلی مفهومی برای بازاندیشی در مناقشه هیرمند-هامون از منظر دیپلماسی زیست‌محیطی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه یاسوج

چکیده

کمتر از 150 سال پیش، تمامی حوضه‌ی آبریز هیرمند-هامون در قلمرو سرزمینی ایران واقع شده بود. اما در پی جدایی ایالت و شهر هرات از ایران، حاکمیت ایالت مذکور به دولت جدیدالتأسیس افغانستان واگذار گردید و سرچشمه و آبخیزهای هیرمند در قلمرو سرزمینی این دولت قرار گرفتند؛ رخدادی که به دو پاره شدن حوضه‌ی آبریز رودخانه و در نتیجه طی یک قرن گذشته به بروز مناقشاتی جدی میان ساکنان دو سوی مرز منجر شده است. به رغم چندین دوره‌ی طولانی مذاکره در یکصد سال گذشته، تعارضات میان دو کشور بر سر رودخانه‌ی هیرمند همچنان ناگشوده مانده و شکافی جدی در تحکیم و افزایش سطح روابط میان آن‌ها ایجاد کرده است. پرسش اصلی نوشته‌ی حاضر این بود که در قالب دیپلماسی زیست‌محیطی می‌توان چه راهکارهایی را برای رفع این مشکلات و در نتیجه افزایش سطح همگرایی با دولت افغانستان ارائه کرد؟ برای پاسخ به این پرسش ابتدا مدلی مفهومی برای عملیاتی‌سازی دیپلماسی زیست‌محیطی و دیپلماسی آب‌های فرامرزی ارائه شد. سپس براساس این مدل، 4 گونه مخاطره‌ی بوم-شناختی در حوضه‌ی آبریز شناسایی گردید که مسبب مناقشه‌ی میان طرفین شده‌اند. در آخر نیز براساس تجارب موجود در دیپلماسی زیست‌محیطی معاصر، پنج محور دیپلماتیک شامل تدوین پیمان جامع «زیست‌منطقه‌ی فرامرزی سیستان» و چهار پروتکل ملحق به آن برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز این اختلافات پیشنهاد گردید. در این نوشته از رویکرد نظریه‌ی سبز روابط بین‌الملل و روش مدلسازی مفهومی-عقلانی بهره گرفته‌ایم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Conceptual Model for Rethinking on Hirmand-Hamoon Conflict From the Perspective of Environmental Diplomacy

نویسنده [English]

  • Abouzar Fattahizadeh
Assistant Professor of Political Science at Yasouj University
چکیده [English]

Less than 150 years ago, the entire Hirmand-Hamoon catchment area was located at the territory of Iran. However, following the separation of the province and the city of Herat from Iran, the sovereignty of the province was transferred to the newly established government of Afghanistan, and the Hirmand springs and watersheds became part of the government; An event that has split the river basin in two, resulting in serious disputes between residents on both sides of the border over the past century. Despite several long periods of negotiations over the past hundred years, the conflict between the two countries over the Hirmand River remains unresolved and has created a serious rift in consolidating and increasing the level of relations between them. The main question of the present article is that, from the perspective of environmental diplomacy, what solutions can be offered to solve these problems and thus increase the level of convergence with Afghanistan? To answer this question, first a conceptual model for the implementation of environmental diplomacy and transboundary water diplomacy is presented. Finally, based on the experiences of contemporary environmental diplomacy, 5 diplomatic axes and suggestions, including the drafting of a comprehensive agreement on the "Sistan Transboundary Bioregion" and four protocols, for peaceful conflict resolution of these disagreements are proposed. In this paper, we have used the the approach of green theory of international relations and conceptual-rational modeling method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Environmental Diplomacy"
  • "Biogeochemical Cycles"
  • "Political Ecology
  • "
  • "Sistan Bioregion"

مراجع

اداره ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان (2012)، «اولین گزارش ملی افغانستان برای چارچوب کنوانسیون ملل متحد پیرامون تغییر اقلیم»، دسترسی در تاریخ 25/1/1399، به آدرس: https://neis.nepa.gov.af/public/ldCvEwTALe.
اداره ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان (2019)، «اهداف مورد نظر سهمگیری ملی (اهداف معین مشارکت ملی) به چارچوب کنوانسیون تغییر اقلیم ملل متحد»، دسترسی در تاریخ 25/1/1399، به آدرس: https://neis.nepa.gov.af/public/ldCvEwTALe.
حاجی حسینی و همکاران (1393)، «ارزیابی متغیرهای تغییرات هواشناسی و هیدرولوژیکی در بالادست حوضه هیرمند طی سده گذشته با استفاده از داده‌های اقلیمی CRU و مدل SWAT»، تحقیقات منابع آب ایران، س 10، ش 3، صص 52-38.
حافظ نیا، محمدرضا و همکاران (1385)، «هیدروپلیتیک هیرمند و تأثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان»، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، س 10، ش 45، صص 58-31.
خبرگزاری ایمنا (2/4/1401) «تحویل حقابه هیرمند مطابق معاهده 1351 و مذاکرات اخیر»، تاریخ دسترسی: 5/5/1401، https://www.imna.ir/news/583743.
خسروی، محمود (1387)، «تأثیرات محیطی اندرکنش نوسان‌های رودخانه هیرمند با بادهای 120 روزه سیستان»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، س 23، ش 91، صص 48-19.
ذوالفقاری، حسن (1391)، مبانی محیط زیست، چ 2، کرمانشاه: انتشارات دانشگاه رازی.
رمضانی قوام آبادی، محمد حسین و شفیق فرد، حسن (1395)، «توسعه پایدار و حق بر محیط زیست سالم: ‌ چشم انداز نسل‌های آینده»، فصلنامه سیاست جهانی، س 5، ش 1، صص 271-241.
روزنامه اطلاعات (16/10/1397) «آغاز مذاکره ایران و افغانستان برای تعیین حق‌آبه هیرمند»، ش 27190، ص 2.
روزنامه صبح نو (24/6/1395) «صد سد علیه هامون»، ش 84، ص 7.
عباد زاده، حمیدرضا و همکاران (1398)، آمارنامه کشاورزی سال 1397، ج 2، تهران: وزارت جهاد کشاورزی.
عراقچی، سید عباس (1395)، دیپلماسی آب‌های فرامرزی و نظام بین‌الملل: درس‌هایی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
کردوانی، پرویز (1369)، «منابع طبیعی و ثروت‌های طبیعی»، فصلنامه جنگل و مرتع، ش 8، صص 20-18.
کوهستانی نژاد، مسعود (1377)، «هیرمند، هامون و قراردادهای استعماری»، گزارش، ش 96، صص 28-24.
مجتهد زاده، پیروز (1378)، امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، تهران: شیرازه.
موسی زاده، رضا و عباس زاده، مرتضی (1395)، «ابعاد حقوقی بهره‌برداری از رودخانه هیرمند توسط ایران و افغانستان»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، س 22، ش 93، صص: 184-159.
ناصرخاکی, حسن و همکاران (1398)، «تحلیل جنبش جهانی محیط زیست در راستای تاثیرگذاری ایران در تدبیر جهانی»، فصلنامه سیاست جهانی، س 8، ش 3، صص 166-133.
نوری، جعفر (1379)، مبانی محیط زیست، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
نوری، غلامرضا و همکاران (1386)، تالاب هامون: حیات سیستان، تهران: مرکز نشر سپهر.
ولایتی، سعدالله و میری، غلامرضا (1383)، «بررسی مسائل زیست‌محیطی دریاچه هامون»، پژوهش‌های جغرافیایی، س 38، ش 56، صص 113-103.
ویلسون، ادوارد (1393)، تنوع حیات، ترجمه عبدالحسین وهاب زاده، چ 2، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد
Aberley, D. (1999). “Interpreting Bioregionalism: A Story from Many Voices”, in McGinnis, Michael (Eds.). (1999). Bioregionalism, London and NewYork: Routledge, pp13-42.
Ali, S. H., & Vladich, H. V. (2016) “Environmental Diplomacy”. In Constantinou, C. M., Kerr, P., & Sharp, P. (Eds.). (2016). The SAGE Handbook of Diplomacy. London: Sage.
Barquet, K. (2015). “Building a bioregion through transboundary conservation in Central America”. Norsk Geografisk Tidsskrift-Norwegian Journal of Geography, 69(5), 265-276.
Betsill, M. M. (2006). “Transnational actors in international environmental politics”. In Palgrave advances in international environmental politics, London: Palgrave Macmillan, pp 172-202.
Brenton, T. (2019). The greening of Machiavelli: the evolution of international environmental politics. NewYork: Routledge.
Chasek, P. S. (2001). Earth negotiations: Analyzing thirty years of environmental diplomacy. NewYork: United Nations University Press.
Choquette, C., & Fraser, V. (Eds.). (2017). Environmental Mediation: An International Survey. London and NewYork: Routledge.
Dorsey, Kirk (2018) “Environmental Diplomacy”. Encyclopedia of American Foreign Policy.. Retrieved October 30, 2018 from Encyclopedia.com: https://www.encyclopedia.com/social-sciences/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/environmental-diplomacy
Drumbl, M. (2010). “Actors and law making in international environmental law”. In Fitzmaurice, M. & et al (Eds.). (2010). Research handbook on international environmental law. Edward Elgar Publishing, pp6-8.
Dryzek, J. S., & Hunter, S. (1987). “Environmental mediation for international problems”. International Studies Quarterly, 31(1), 87-102.
FAO (05/04/2020) AQUASTAT - FAO's Global Information System on Water and Agriculture. Access at 5 April 2020: http://www.fao.org/aquastat/en/
Hipwell, W. (2004). “Political Ecology and Bioregionalism: New Directions for Geography and Resource-Use Management”. Journal of the Korean Geographical Society, 39(5), pp.735-754.
Joint Audit Report (2015) Joint Environmental Audit on the Drying up of Lake Chad. Available at: https://www.giz.de/de/downloads/giz2015-en-joint-environmental-audit-report-lake-chad.pdf
Knox, J. H. (2001). “A New Approach to Compliance with International Environmental Law: The Submissions Procedure of the NAFTA Environmental Commission”. Ecology Law Quarterly, 1-122.
National Environmental Protection Agency (2019) “Initial Biennal Update Report under the United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC)”, 11 December 2019, Access at 13 April 2020: https://unfccc.int/sites/default/files/resource/BUR%20Report_Final.pdf
National Environmental Protection Agency (2020) “Initial Biennal Update Report under the United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC)”, 1 March 2020, Access at 13 April 2020: https://unfccc.int/sites/default/files/resource/6317285_Afghanistan-BUR1-1-NIR-AFG-Final_TK_MN_TK_20200228.pdf
Panke, D. (2020). “Inside international environmental organizations. Negotiating the greening of international politics”. Cambridge Review of International Affairs, 33(3), 365-384.
Pathak, S. (2019). “International Organizations and Environmental Protection: Conservation and Globalization in the Twentieth Century ed. by Wolfram Kaiser and Jan-Henrik Meyer”. Global Environmental Politics, 19(3), 141-143.
Petersen-Perlman, J. D., Veilleux, J. C., & Wolf, A. T. (2017). “International water conflict and cooperation: challenges and opportunities”. Water International, 42(2), 105-120.
Pezzoli, K. & et al (2014). “One bioregion/one health: An integrative narrative for transboundary planning along the US–Mexico border”. Global Society, 28(4), 419-440.
Pisupati, Balakrishna (2015) “South-South Cooperation and Environmental Diplomacy: Options for India”. Chennai: Forum for Law, Environment, Development and Governance.
Rest, A. (1999). “An International Court for the Environment: the role of the Permanent Court of Arbitration”. Asia Pacific Journal of Environmental Law. 4(2), 107-115.
Schmitt, Wolfgang (1998) “How Can Environmentalists Legitimize Their Interventions into the International Financial Institutions”. In Environmental Diplomacy conference, Washington, D.C., 18 November, Washington, D.C.: American Institute for Contemporary German Studies, The Johns Hopkins University.
Shmueli, D., & Kaufman, S. (2006). Environmental Mediation. Jerusalem Institute for Israel Studies. Access at 13 April 2020: https://jerusaleminstitute.org.il/wp-content/uploads/2019/06/PUB_mediation_eng.pdf
Susskind, L. E., & Ali, S. H. (2014). Environmental diplomacy: negotiating more effective global agreements. London: Oxford University Press.
Tolba, M. K. (2008). Global environmental diplomacy: Negotiating environmental agreements for the world, 1973-1992. Massachusetts: MIT Press.
UNEP (2006) History of Environmental Change in the Sistan Basin based on satellite image analysis: 1976-2005. Geneva: UNEP Post-Conflict Branch.
UN-Water (05/04/2020) “About United Nations Water”. Access at 5 April 2020: https://www.unwater.org/about-unwater/
Vespa, M. (2003). “An Alternative to an International Environmental Court-The PCA's Optional Arbitration Rules for Natural Resources and/or the Environment”. Law & Prac. Int'l Cts. & Tribunals, 2, 295-331.
Zhang, H., & Li, M. (Eds.). (2017). China and transboundary water politics in Asia. London and NewYork: Routledge.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار