سیاست حسن همسایگی؛ راهکارها و الزامات برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه

چکیده

همسایگان، محیط فوری امنیت ملی ایران را تشکیل می دهند و توسعه روابط همه جانبه و پایدار با همسایگان و روابط خوب همسایگی همواره یکی از مهم‌ترین راهبردها و اولویت های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده است. لازمه پیشبرد سیاست همسایگی نگاه متوازن و همه جانبه و پایدار می‌باشد، با این حال تاریخ گویای این واقعیت است که ایران به واسطه ویژگی های فرهنگی، جغرافیایی و سیاسی خود معمولا قادر نبوده است که با همسایگان خود ائتلاف کند. محیط فوری امنیت ملی ایران ظرفیت ناامن بودن دارد و ایران همواره مجبور بوده است هزینه های فراوانی را برای تامین امنیت ملی و حفظ هویت ملی و سیاسی خود صرف کند. پارادایم سیاست خارجی ایران در محیط پیرامونی خود طی چند صد سال اخیر بر مبنای جستجوی امنیت قرار داشته است. این نوشتار معتقد است که در شرایط فعلی جهانی و منطقه ای، از طریق اعتمادسازی و گسترش همکاری های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و البته امنیتی، بهتر می توان امنیت را در محیط پیرامونی برقرار کرد. بنابراین، تلاش شده است تا ضمن برشمردن منابع سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و اصول و پایه های حسن همسایگی، ظرفیت های ایران برای پیشبرد این سیاست و مهم ترین چالش های فراروی آن مورد ارزیابی واقع گردد. در پایان نیز راهکارهایی برای عملیاتی کردن سیاست حسن همسایگی ایران ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Good Neighborly Policy; Requirements and Proposals for the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran

نویسنده [English]

  • Seyed Abbas Araghchi
Faculty of International Relations
چکیده [English]

The neighbors constitute the immediate national security environment of Iran, and the development of comprehensive, stable and constructive neighborly relations with the neighbors has been always one the most important strategies and priorities of the Islamic Republic of Iran. Necessary for the advancement of a strong neighborly policy is a balanced, comprehensive and sustainable view, however, the history is telling us that because of its cultural, geographical and political characteristics, Iran has not been usually able to make alliances with its neighbors. The immediate national security environment of Iran is potentially insecure so Iran has been always forced to heavily invest in its security and in preserving its national and political identity. Search for security forms the foundation of Iran's foreign policy paradigm in the past several centuries. This article is of the belief that in the current international and regional environment, Iran's security could be better served if confidence is built and political, economic, cultural and of course security cooperations in the neighborhood environment are expanded. By enumerating the sources of foreign policy of the Islamic Republic of Iran and the principles and foundations of a strong neighborly relations, an attempt has been here made to evaluate the capacities and the most important challenges facing Iran in its neighboring policy. In conclusion, some proposals for the conduction of Iran's neighborly policy are made.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Good Neighboring Policy
  • Neighborly Policy
  • Geopolitical Codes
  • Confidence Building
  • Cooperation
احمدی، حمید (1378). قومیت و قوم گرایی در ایران از افسانه تا واقعیت. تهران؛ نشرنی.
اختیاری امیری، رضا؛ محمدی، محمدرضا (1400). «تأثیر مناسبات رژیم صهیونیستی با کشورهای حوزه خلیج فارس بر سیاست همسایگی ایران». فصلنامه سیاست خارجی. سال سی و پنجم. شماره 3. ص. 150-129.
اکبری، عابد؛ میرمحمدی، مهدی (1400). سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران: بایسته‌ها و الزامات. تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.
ایزدی، جهانبخش؛ خادم‌زاده، جواد (1398). «مؤلفه‌های نوین دیپلماسی عمومی مدرن و افزایش قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران». نشریه روابط فرهنگی. سال پنجم. شماره 11. ص. 175-143.
پژوهشکده مطالعات راهبردی (1400). سال‌نمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
پیشگاهی‌فرد، زهرا؛ شیراوند، صارم (1397). «تأثیر مؤلفه‌های فرهنگ استراتژیک بر کدهای ژئوپلیتیک اورکراین». فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز. شماره 102. ص. 57-35.
توکلی، زهرا؛ بزرگر، کیهان (1400). «دیپلماسی اقتصادی و سیاست همسایگی ایران و ترکمنستان». فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز. سال بیست‌وهفتم. شماره 116. ص. 28-3.
جهرمی، سید جواد؛ طاهری‌فرد، علی (1388). «پیش‌بینی خالص صادرات نفت تا افق 1404)». مجلس و راهبرد. شماره 62. ص. 154-123.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1385). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. مشهد: انتشارات پاپلی.
خداپرست پیرسرایی، یونس (بی‌تا). «تحولات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بازارهای انرژی؛ تهدیدهای بالقوه امنیت انرژی ایران». تدبیر اقتصاد. ص.52-41.
خلیلی، محسن و دیگران (1391). «پیوند کد و ژنوم ژئوپلیتیک در سیاست خارجی (نمونه پژوهی: ترکیه و ایران)». مطالعات اوراسیای مرکزی. دوره پنجم. شماره 11. ص. 56-39.
خلیلی، محسن و دیگران (1392). «پیوند کد و ژنوم ژئوپلیتیک در سیاست خارجی (مطالعه موردی: افغانستان و ایران)». فصلنامه پژوهش‌های روابط بین الملل. دوره نخست. شماره نهم. ص. 72-37.
خوجم‌لی، عبدالوهاب (1392). «تبیین موقعیت ژئوپلیتیک ایران». نگین ایران. سال دوازدهم. شماره 44. ص. 86-71.
دامن‌پاک جامی، مرتضی (1397). «تحول دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران؛ بررسی دستاوردهای چهاردهه گذشته و چالش‌های پیش‌رو». فصلنامه سیاست خارجی. سال سی و دوم. شماره 4. ص. 158-91.
دلاورپور اقدم، مصطفی (1401). پیشران‌های دیپلماسی پارلمانی در تراز انقلاب اسلامی. ناظر علمی: مهدی امیری. تهران: مرکز پژوهش‌ها مجلس شورای اسلامی.
دیوسالار، مجید (1387). «امنیت ملی و تهدیدهای قومی». پگاه حوزه. شماره 251.
زارع، علی؛ ابراهیمی‌رامندی؛ جمشید (1397). «اصول حقوقی حاکم بر داوری سازمان جهانی مالکیت فکری». فصلنامه تحقیقات حقوق تطبیقی ایران و بین‌الملل. سال یازدهم. شماره چهل و دوم. ص. 106-81.
سیمبر، رضا؛ شیراوند، صارم (1394). «پیوند میان ژنم و کد ژئوپلیتیک در سیاست خارجی (مطالعه موردی: فدراسیون روسیه و گرجستان)». فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز. شماره 92.
صالحی، مختار (1400). «سیاست همسایگی ایران و رویکرد اتحادیه اروپا». فصلنامه مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام. زمستان 1400. سال سوم. شماره 10. ص. 33-6.
صباغیان، علی (1400). «مبانی و کارکردهای سیاست همسایگی اروپا؛ درس‌هایی برای سیاست همسایگی ایران». فصلنامه مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام. سال سوم. شماره 10. ص. 54-8.
صدخسروی، معصومه؛ حبیب‌زاده؛ توکل (1398). «موانع اصل 139 قانون اساسی در مسیر الحاق به موافقت‌نامه تریپس». فصلنامه تحقیقات حقوق تطبیقی ایران و بین‌الملل. سال دوازدهم. شماره چهل و پنجم. ص. 146-162.
عبدالله‌خانی، علی (1383). امنیت بین الملل 1: فرصت‌ها، تهدیدات و چالش‌های فراروی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. تهران: مؤسسه فرهنگی و مطالعات و تحقیقات بین الملل ابرار معاصر تهران.
فاضلی‌نیا، نفیسه (1385). «ژئوپلیتیک شیعه و مسئله امنیت ملی ایران». فصلنامه شیعه‌شناسی. سال چهارم. شماره 13. ص. 36-21.
فتحی، محمدجواد و دیگران (1397). «پیوند کد و ژنگان ژئوپلیتیک در سیاست خارجی: مطالعه موردی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی». فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست. سال ششم. شماره 24. ص. 156-125
کریمی، داوود (1395). «ظرفیت‌های دیپلماسی انرژی جمهوری اسلامی ایران در جنگ اقتصادی». نشریه فرهنگ و دانش پدافند غیرعامل. شماره 2. ص. 28 و 29.
کریمی، علی؛ مؤذن، محمدهادی (1389). «تنوع فرهنگی و تداوم همزیستی آن‌ها در ایران». فصلنامه مطالعات ملی. سال دوازدهم. شماره 1. ص. 52-25.
متقی، ابراهیم؛ پوستین‌چی، زهره (1389). الگو و روند در سیاست خارجی ایران. قم: انتشارات دانشگاه علوم انسانی مفید.
مجتهدزاده، پیروز (1379). ایده‌های ژئوپولوتیک و واقعیت‌های ایرانی مطالعه روابط جغرافیا و سیاست در جهان دگرگون شونده. تهران: نشرنی.
منتی، ایوب؛ هادیان، ناصر (1399). «نقش اشتراکات ایران و عراق در شکل‌گیری همگرایی در حوزه انرژی». فصلنامه سیاست خارجی. سال سی و چهارم. شماره 3. ص. 74-51.
ناصر جمالزاده و محمد آقایی (1394). «تأثیر ایران هراسی در رقابت تسلیحاتی اعضای شورای همکاری خلیج فارس». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال ششم. شمارة اول، ص 47-19.
نقدی، فرزانه و دیگران (1400). «فرآیند بومی‌سازی شاخص‌های تعاملات بین‌المللی در توسعه اقتصادی ایران». پژوهش‌های جغرافیایی انسانی. دوره 53. شماره 4. ص. 1247-1229.
Adebahr, Cornelius (2020). Europe Needs a Regional Strategy on Iran. Brussels: Carnegie Europe.
Dijkink, G (1998). Geopolitical Codes and Popular Representations. Geojournal. Number 46.
Gaddis, J.L (1982). Strategies of Containment: A Critical Appraisal of Postwar American National Security Policy. New York: Oxford University Press.
Mamdouh, V.D (1997). Framing the European Union as a Geoplitacal Actor. Geopolitics. Section 28. University of Amesterdam.
Uzun, Ezgi (2011). "Iran's Foreign policy in Iraq and Syria After 2011". Global Relations Forum. Analysis Paper Series. No.6. 1-35.