حکمرانی و اقتصاد سیاسی بحران آب در جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم سیاسی گرایش سیاستگذاری عمومی، گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2 استادیار گروه آموزشی علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، ایران.

3 استادیار و عضو هئیت علمی، گروه علوم سیاسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

در سال‌های اخیر بحران آب در ایران با نمودهایی همچون خشک شدن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و طوفان­های گردوغبار علنی شده و پیامدهایی را در وجوه مختلف در پی داشته؛ هر چنداز اصلی­ترین پیامدها وقوع و تشدید مشکلات امنیتی همچون تضعیف مشروعیت نظام و قدرت ملی، شورش و اغتشاش، تنش­های محلی و منطقه­ای بوده است. این پژوهش با بهره­گیری از روش توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه­ای در وهله نخست در پی تشریح وضعیت بحران آب به‌عنوان یک مشکل امنیتی در ایران و سپس، تبیین مدل نهادگرایی با هدف سیاست­گذاری است. مرکز ثقل تحلیل نهادگرایانه، تأکید بر نقش نهادها به‌عنوان یک متغیر مستقل در شکل دادن به روندها و نتایج کنش­های فردی و جمعی از طریق تصویب و اجرای قانون است. در این بین قوانینی از قبیل قانون حفظ و حراست منابع آب‌های زیرزمینی کشور، قانون آب و ملی شدن آن، قانون توزیع عادلانه آب در شمار قوانین مرتبط با حوزه آب قابل ذکر هستند؛ اما در مجموع قادر به کاهش یا رفع بحران آب نشده­اند. در مجموع به نظر می‌رسد سیاست‌گذاری بر مبنای مدل نهادی، منجر به شناخت بهتر ناکارآمدی قوانین گذشته و بازتعریف رابطه نهادهای دخیل در مدیریت آب از طریق وضع قانون جدید، بهبود حکمرانی و اقتصاد سیاسی آب و در نتیجه کاهش پیامدهای امنیتی ناشی از بحران آب خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Governance and the Political Economy of the Water Crisis

نویسندگان [English]

  • Reza Bagheri 1
  • Ali Shiari 2
  • Parviz Ahadi 3
  • Ali Esmaeilzad 3
1 PhD Student in Public Policy, Department of Political Science, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
2 Assistant Professor, Department of Political Science, Faculty of Law and Social Sciences, University of Tabriz, Iran
3 Assistant Professor and Faculty Member, Department of Political Science, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

In recent years, the water crisis in Iran has become public with manifestations such as drying of lakes, rivers and wetlands, groundwater depletion, land subsidence, water quality degradation, soil erosion, desertification and dust storms and has consequences in various ways. ; However, the main consequences have been the occurrence and intensification of security problems such as the weakening of the legitimacy of the system and national power, insurgency and turmoil, local and regional tensions. Using a descriptive method and using library resources, this study first seeks to describe the water crisis as a security problem in Iran and then to explain the institutionalist model with the aim of policy making. The center of gravity of institutionalist analysis is the emphasis on the role of institutions as an independent variable in shaping the processes and outcomes of individual and collective actions through the enactment and implementation of law. Among these, laws such as the Law on Preservation and Protection of Groundwater Resources, the Law on Water and its Nationalization, and the Law on Fair Distribution of Water are among the laws related to the water basin; But overall, they have not been able to reduce or eliminate the water crisis. Overall, it seems that policy-making based on the institutional model will lead to a better understanding of the inefficiency of past laws and redefine the relationship between institutions involved in water management through new legislation, improved governance and political water economy, and thus reduced security consequences of the water crisis

کلیدواژه‌ها [English]

  • Policy making
  • Security
  • Water crisis
  • Water governance

مراجع

احمدی، سیروس (1397)، «پیامدهای سیاسی- امنیتی خشک شدن دریاچه ارومیه»، فصلنامه ژئوپلتیک، شماره 3، پاییز 97.
استوکر، جری (1378)، روش و نظریه در علوم سیاسی، امیرمحمد حاجی­یوسفی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
اشتریان، کیومرث (1389)، سیاست­گذاری عمومی در ایران، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
الوانی، سیدمهدی (1380)، تصمیم­گیری و تعیین خط­مشی دولتی، تهران: سمت.
حقیقت، سیدصادق، (1394)، روش‎شناسی علوم سیاسی، قم: دانشگاه مفید.
خداوردی، حسن(1397)، «جایگاه و نقش سازمان­های غیردولتی در توسعه امنیت انسانی»، فصلنامه علمی پژوهشی سیاست جهانی، شماره 4، زمستان 1397.
دای، تامس (1387)، «مدل‌های تحلیل سیاست‌گذاری عمومی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 39.
ربیعی، علی (1387)، مطالعات امنیت ملی (مقدمه­ای بر نظریه­های امنیت ملی در جهان سوم)، چاپ چهارم، تهران: وزارت امور خارجه.
سیف­زاده، حسین(1379)، مدرنیته و نظریه­های جدید علم سیاست، تهران: نشر دادگستر.
عسکری بزایه، فاطمه (1395)، «حکمرانی آب: مروری بر مفاهیم، چالش­ها، ابزارهاو تدابیر نهادی»، نشریه مدیریت آب در کشاورزی، شماره 1، صص 34-25.
عمرانیان خراسانی، حمید (1393)، «حکمرانی خوب و مدیریت آب»، آب و توسعه پایدار، شماره 3.
فیروزیان، سارا(1395)، «بررسی اثرات و آسیب­های اجتماعی ریزگردها (مطالعه موردی شهرستان سیستان)»، چهارمین کنفرانس بین­المللی پژوهش در مهندسی علوم و تکنولوژی، یونان، آتن، شهریور 95.
قلی­پور، رحمت­اله (1389)، فرایند سیاست­گذاری عمومی در ایران، تهران: مجلس شورای اسلامی.
کاویانی­راد، مراد (1393)، «بحران آب در کشور»، دیده­بان امنیت ملی، شماره 26.
کریمی­پور، یداله(1396)، «تبیین پیامدهای امنیتی تغییر اقلیم در حوضه آبریز مرکزی ایران»، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 46، پاییز 96.
کریمی مله، علی(1394)، «امنیت بر مدار آب نقش آب در سیاست و مناقشات سیاسی»، ویژه­نامه اقتصادی روزنامه شرق، شهریور 94.
ماندل، رابرت (1379)، چهره متغیر امنیت ملی، ترجمه: پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ملک­محمدی، حمیدرضا (1394)، مبانی و اصول سیاستگذاری عمومی، تهران: سمت.
ویلیامز، مایکل چارلز (1390)، فرهنگ و امنیت، ترجمه: روح­الله طالبی آرانی و مرتضی نورمحمدی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
(1392)، «مشروعیت و کارآمدی از رهیافت نهادگرایی و حقوقی­سازی سیاست»، https://www.khabaronline.ir/news/327768G
(1392)، «ریشه­شناسی بحران آب در در اصفهان»، بخش-خبر-2/22111-ریشه-شناسی-بحران-آب-در-اصفهان https://www.eghtesadonline.com/
(1393)، «اقتصاد سیاسی آب»، http://www.ayandeban.ir/1393/12/political-economy-water
(1396)، «گزارشی از نشست ریزگردها و پیامدهای آن بر امنیت اجتماعی در ایران»، http://www.ihcs.ac.ir/fa/news/15422/
(1396)، « بحران آب و امکان­سنجی اتصال پهنه­های آبی شمال و جنوب »، 30/10/99، https://www.mporg.ir/home/wid/news/id/79089/
(1399)، «اعتراض به خشک شدن دریاچه ارومیه 1390»، https://fa.wikipedia.org/wiki/
Colebatch, H.C (2002),  “What’s the Alternative? ” in policy, open university press. 
Fink, S (1986), Crisis Management, American Management Association, Amacom, New York.
Hermann, Charles F (2006), “International Crisis as a Situational Variable”, in Roseau(ed), International Politics and Foreign Policy, New York: The free Press.
Holsti, O. R. (1978), “Perceptions of Time, and Alternatives, and Patterns of communication as Factors in crisis Decision Making”, peace Research society papers.
Lowndes, Viven(2002), “theory and methods in political science”, New York: Palgrave Macmillan.
Madani, kaveh (2016), “Iran’s Socio-economic Drought: Challenges of a Water- Bankrupt Nation”, Iranian Studies .
Offe, c (1984), “contradictions of the Welfare State”, London: Lexington Books.
Peters, Guy (1999), “Institutional Theory in Political Science”, London and New York Continum.
Zografos. C, Goulden. M. C and Kallis. G (2014), “Sources of human insecurity in the face of hydro-climate change”, Global Environmental Change, vol. 29.

(2020), “OECD Water Governance Programme”, http://www.oecd.org/environment/publicationsdocuments/bestpracticesguidelines/

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار